ЛЕК?

Едно време, кога Југославија се распаѓаше, Србите и Хрватите војуваа, а нивните држави тонеа с$ подолу и подолу, се појави еден мошне тажен виц во кој ние, Македонците, сме неговата поента. Преку демаркационата линија, кажува вицот, се пцујат, се караат и заемно се навредуваат браќата Србин и Хрват. Хрватот со дрвја и камења се нафрла врз Србинот, а главната навреда што за него умее да ја смисли е дека бил нецивилизиран балкански варвар. Ни Србинот не е понежен: за Хрватите вели море усташи, море австро-унгарски коњушари, за на крај, не мерејќи ги многу зборовите, да му изнакаже и - ја ли фукара, ја ли голтари, ја ли последни сиромаси. “Ние сиромаси, се кикоти Хрватот, човеку, ние за вас Србите сме Македонци!” Ете, на тоа дереџе паднаа развиените од поранешна Југославија. Да се мерат со нас, што секогаш бевме меѓу последните.
Деновиве читам една книга од професор Хорват. Кој знае која му е по ред? Ги броев некаде до 38-та, потоа кренав раце. Понекогаш, во оние ретки прилики кога имам чест да бидам со него,во пријателска шега му велам дека е еколошки штетник - кој знае колку шума е исечено за да се отпечатат сите негови книги! Човекот едноставно не знае да запре. А, и зошто би запирал, кога толку многу знае, кога има толку многу да каже? Но, бидејќи во неговото родно село многу не го мирисаат, кога некоја книга не може да ја објави во Загреб, туку, еве ви, Хорват ќе ја напише на англиски, а сетне неговата родна Хрватска мора да плаќа за да се преведе на хрватски.
Во времето на Туѓмановиот режим беше и присилно пензиониран (!?). Верно, во Македонија и без таков режим, по силата на нашиот велеумен закон, тој одамна ќе беше во пензија: човекот е роден 1928 година и денес има 74 години. Така и се случи, Македонија, со оглед на тоа што Хрватска тоа не сакаше да го направи, да се здобие со посебната чест да го објави првото издание на неговото големо дело “Економска анализа” (Магор, Скопје 2000).
Книгата што сега ја читам е неголема збирка од негови новински текстови објавувани во дневниот печат, а носи наслов: “Каква држава имаме, а каква ни треба?” Зошто ја напишал оваа популарна книга? Хорват во предговорот самиот одговара на ова прашање:
“Големо назадување ги зафати сите делови на општеството, вклучувајќи го и Универзитетот. Големи делови од моите теоретски книги веќе ни професорите не ги разбираат, па тогаш, се разбира, нема кој да им ги пренесува на студентите. Ова не е песничка фигура, туку емпириски факт. Хрватска е сведена на мала, заостаната, корумпирана балканска провинција, од која бега кој може. Очајните поединци се оддаваат на дрога, криминал или се убиваат. Европската унија ја помести Хрватска во Западен Балкан - заедно со Албанија, но без Словенија. Тоа е и мотивацијата зошто е подготвена оваа популарно пишувана книга. Можеби с$ уште нешто може да се измени?”
Овој навод не е случаен, а читањето на книгата боли исто како и овој кус извод од предговорот. И, колку повеќе човек чита за состојбите во Хрватска, толку повеќе ги препознава оние во Македонија. Притоа за нас воопшто не е утешно сознанието за големиот пад на некогаш цветната (една од најразвиените!) југословенска република, која, според многу параметри практично се изедначила со некогашната неразвиена југословенска република Македонија. Секоја планина - своја тежина!
С$ на с$, намерата не ми е колумнава да ја злоупотребам за да напишам приказ на Хорватовата книга, ниту пак да # правам реклама. Намерата ми е сосема поинаква: да го повикам МАГОР (или кој и да е друг заинтересиран) да го објави нејзиниот превод на македонски, што ние во Сингелич Вилиџ, веќе го започнавме. Идниот читател, читајќи, само ќе треба во мислите да го замени зборот “Хрватска” со “Македонија” и она што го чита ќе биде тажно сведоштво и за нашиве денови, за нашево дереџе. А тоа нужно ни е исто или барем во голема мера слично: и со нас, како и со Хрватска, се командува од страна, според постулатите на т.н. пазарен фундаментализам.
Но, Хорват (фала Богу!) не е Марјановиќ, кој главно си игра мајтап и иронизира со “македонцките работи”. Што да се прави: иронијата е последното орудие на немоќните! Борецот Хорват (кој во младоста на 16-годишна возраст отишол во партизани, 1945 година бил фатен од усташите, осуден на смрт со бесење, а се спасил само со чудо Божје) не се дава. За разлика од хрватските (и нашите) политичари, Хорват добро знае што е тоа економија и како таа функционира. И кога тоа го кажува не се служи со велеучености што ги разбираат само фах-идиотите. Неговата книга е полна со разбирливи, едноставни предлози како да се унапредат нештата, како да се извлечеме од живиот песок во кој полека, полека тонеме.
А ако состојбите во Хрватска и во Македонија се во толкава мера слични, да не претерам велејќи дека се идентични, најелементарна логика налага да се помисли дека и лекот мора да биде сличен или - ист. Но, со оглед на тоа што никој не може да биде пророк во своето село, кога Хорват зборува, пишува и војува, во Хрватска никој жив не го слуша. Имам впечаток дека таму никој жив и не го сфаќа сериозно. И тој, имено, како и јас (до неодамна), води една мала партија за која практично никој не гласа (!?). А човеков уште 1982 година беше номиниран (nota bene: од американските економисти!) за Нобелова награда за економија. Бог да чува и да брани! Арно вели македонскиот гениј: “Сиромајот од ум јет сиромај!”
Мотивот да ја преведеме и да ја објавиме на македонски оваа книга лежи токму во надежта дека таа кај нас можеби и би можела да биде сфатена, прифатена и применета. Хорват не е од нашево село, па може да ни биде, ако не пророк тоа секако добар учител, советник, што ли! Верно, не ми се непознати анимозитетите на некои наши луѓе (што наскоро ќе треба да ја водат економијата на Македонија во новата влада) спрема идеите на Хорват. Но, кој знае, по сите зла што н$ снајдоа, по сите премрежиња низ кои минаа и тие самите, можеби во меѓувреме нешто научиле или барем се расположени нешто да научат. А никој не се сомнева дека од Хорват може да се научи многу.
Од друга страна, нашиве момци не се престарени, ситуацијата ни е врвка, а давеникот и за сламка се фаќа, нели.