ВИСОЧЕСТВО

Во далечната 1970 година живеев на Lugostrasse 13, во убавиот Фрајбург ин Брајзгау на Шварцвалд. Еден ден се изненадив кога ја чув мојата газдарица како на една постара (мошне скромна) жена # се обраќа со зворовите “Ihre Hochheit” (Ваше Височество). Старава дама често ја среќавав со пластична торба в раце како се враќа од супермаркетот GOTTLIEB (што денес исто така веќе го нема), па не им верував на ушите дека таа може да биде некакво “височество”. Ја прашав госпоѓа Хунгарланд (газдарицата), дали добро сум чул како # се обраќа на нашата прва сосетка. “Ах, да, вие, се разбира, не ја знаете. Таа е бисер на нашето соседство: Принцезата Феодора, наследна Голема Војвотка фон Саксен-Вајмар и Ајзенах, грофица Ветин...”
Се разбира, наследната Голема Војвотка (избркана однекаде од Источна Германија) се ословува со “Ваше Височество”, исто како и шармантниот принц Вилијам, внукот на англиската кралица. Тоа што го знае горе-долу секоја домаќинка на запад не го знаат многу луѓе во Македонија, па така и може да се случи, во сите филмови англо-саксонското “Your Honour” речиси редовно да се преведува со “Ваше Височество”.
Случајно (подобро речено намерно) налетав на едно писмо, што на 10 февруари 1983 година сум му го испратил на Благоја Корубин за неговото “Јазичко катче” во “Нова Македонија”:
Би ми било мило ако во ЈАЗИЧКОТО КАТЧЕ најдеш место за следниве редови, што одамна имам намера да ти ги упатам, зашто несмасноста на нашите преведувачи во работите на формата мошне често пречи (земи го, на пример, ословувањето со “ти” меѓу припадниците на највисоките општествени слоеви од англо-саксонскиот свет, за кој нашите преведувачи наоѓаат оправдување во непостоењето разлика меѓу “ти” и “вие” во англискиот јазик!).
Начинот на ословување во едно општество е, повеќе или помалу, прашање на конвенција, без поголемо значење за суштината на меѓучовечките односи во него. Така, иако човек може да има право (а понекогаш дури и обврска) некого да го ословува со “другар”, за односи на некаквоси вистинско, суштинско другарство никако не ќе може да се зборува доколку тој без приговор мора да ги исполнува сите заповеди на својот “другар”, па и оние што најинтимно ги смета за нецелесообразни, штетни, а некогаш дури и за глупави. Од друга страна, човек со ништо не му ја поправа општествената положба на бедниот ако формално му се обраќа со “господине”.
Има, меѓутоа, форми на ословување мошне строго специфицирани со оглед на личноста, а врзани или за нејзиниот личен (односно - општествен) статус или за функцијата што ја извршува. Бркањето на различните начини на ословување не претставува само показател на нечија, најблаго речено, лоша информираност за определени статусни или функционални прашања, туку мошне често ќе се јави и како извртување на смислата, искривоколчување на една уметничка творба.
Поводот за овие редови е една таква бркотија, за жал, мошне честа, особено на нашите мали екрани. Се работи за преведувањето на англо-саксонската формула “your hono/u/r”, со која сите учесници во еден судски процес му се обраќаат на судијата, само нему и на никој друг.
Од сите можни преводи нашите ТВ-преведувачи се определија за најневозможниот (така велам зашто е најдалеку од смислата, или, уште поточно речено, наполно лишен од смисла). Имено, насекаде каде што ќе се сретнат со формулата “your hono/u/r”, нашите преведувачи ставаат, верувале или не, ни повеќе ни помалу туку “Ваше височество”.
Зошто е ова така катастрофална грешка? Напросто затоа што формулата “Ваше височество” е рудимент од феудализмот, на кој службено или неслужбено имаат право само членовите на едно царско, кралско, односно суверено кнежевско или војводско семејство. Повеќе од јасно е дека еден судија, било да е англиски или американски, нема и не може да има ништо заедничко со едно “височество”, било да е тоа Принцот од Велс, Грофот од Париз, Великиот војвода од Луксембург или Принцот од Монако.
Како да се преведе формулата “your hono/u/r”, што и самата е рудимент од некои стари времиња? Мортон Бенсон во својот “Енглеско-српскохрватски речник” (издание на “Просвета” од Белград, стр. 293, под honor; 3) ја предлага едноставната, осовременета и демократизирана формула “господине судијо!” Сосема прифатливо, но и мошне прозаично решение, наполно употребливо кога се работи за еден современ суд. Меѓутоа, кога се работи за литерарно, драмско или филмско дело што се занимава со Средниот век, тогаш овој демократизиран, буржоазиран превод може да звучи и неумесно. Ми се чини, затоа, дека би било сосема во сообразност со карактерот и суштината на оваа формула, карактер на рудимент од старите времиња, кога преведувачот би посегнал по една наша стара формула, што и ден-денес може да се чуе во нашите судници во некои по малу старински, по малу патетично конципирани завршни зборови, а тоа е формулата “Честит суде!” Оваа формула, не само што е врсник на англо-саксонската, не само што ја има потребната “патина” и нужната патетика, туку ја носи и основната семантичка содржина: зборот “honour” (во англиската варијанта), односно “honor” (во американската), имено, значи “чест”, што е основната поента на овој начин на обраќање.
Стариот добар Корубин, кој имаше рафиниран усет за убавината, точноста и функционалноста на јазикот, се согласи со моето писмо и речиси во целост го објави (“Нова Македонија” од 27.02. 1983, стр. 12) под наслов “Честити суде!”, употребувајќи ја намерно (за да ја истакне архаичноста на формулава) старата форма на вокативот.
За жал нашите преведувачи не само што не го научија урокот (еден ден го сретнав моево писмо и во една од книгите на Корубин во кои ги објави своите “јазички катчиња” за да им ги направи достапни на сите што совесно работат со јазикот), туку првобитната грешка со “височеството” ја проширија и продлабочија.
Така, денес и во “Дневник” (за жал!) за англиската кралица може да прочитате “Нејзиното височество”, иако таа е и може да биде само “Величество”, а ознаката за позицијата на нејзиниот син (престолонаследникот - crown prince) ја предаваат како “крунисаниот принц” (!?). Луѓе, принц што е крунисан, станува крал! Трето нема! Туку, чуму овие гачки?
Можеби ќе биде најдобро да воведеме монархија во Македонија и да го научиме протоколот на ословувањето на дворот (нашите новинари и преведувачи исто така не прават разлика помеѓу “двор” како државна институција и “дворец” како зграда). Овој предлог, што, инаку, не го давам за прв пат, има и една друга убава страна: шефот на државата нема да ни зависи од гласовите на припадниците на заедницата со над 20%.

Ѓорѓи Марјановиќ