ДДВ

Деновиве, не без причина, и не без практичен повод, се потсетив на една сосема беззначајна епизода од моите млади докторандски денови во Германија.
Во далечната учебна 1969/70 година бев стипендист на денес веќе светски познатиот Макс Планк Институт за странско и меѓународно кривично право во Фрајбург ин Брајзгау и работев врз мојата докторска теза за правната положба на осуденикот по издржаната казна. Институтот тогаш беше мал. Имаше одвај пет странски гости (во споредба со денешните педесетина). По природата на работите, ние “гастарбајтерите” (како што на шега се нарекувавме себеси), се држевме заедно и во Институтот и надвор од него. Секој ден (за 1,20 ДМ) ручавме во универзитетската Mensa Academica. Само мошне ретко можевме да си го дозволиме луксузот да јадеме в ресторан. Епизодата на која се сетив се одигра токму во текот на еден таков (ексклузивен) ручек.
Мојот шпански пријател Мигел Бахо Фернандез (денес виден професор на Универзитетот во Мадрид и богат адвокат) во еден момент, кога ни го донесоа јадењето, нервозно реагираше на тоа што не ни донеле и леб. И Шпанците, имено, како и Македонците, не може да си замислат ручек без леб. Келнерот, погоден од нервозниот тон на мојот пријател, не се предаваше, го погледна енергично арогантниот Шпанец и – како да е тоа најприродната, најразбирливата работа на светот – одврати:
“Проштавајте господине, убаво се сеќавам дека вие леб воопшто и не нарачавте.”
Шпанецот само што не го удри дамла: “Треба да порачувам леб?! Ова е нечуено, ова е наполно луда земја!” А кога веќе фати да се кара, изнакажа едно чудо работи и, меѓу другото, како крунски доказ, туку истресе и еден ваков аргумент: “Колку само да знаете - во еден југословенски ресторан во сметката никогаш не пишува ‘Mehrwertsteuer eingerechnet’, но затоа пак секогаш има леб на масата!”. Не верувам дека келнерот особено се потресе, ниту пак дека беше премногу импресиониран со престижот на малиот, беден гастарбејтерски ресторан во Annagasse. Но, тоа не е ни важно.
Она што деновиве ме потсети на оваа мала кафеанска расправија беше таа фамозна забелешка што секојдневно ја читавме на секоја сметка, за сѐ што ќе платевме: “Mehrwertsteuer eingerechnet”! Тоа, буквално преведено на македонски значи дека во цената на услугата што се плаќа или на стоката што се купува е засметан данокот на зголемена вредност (со зборовите на македонскиот закон: “данокот на додадена вредност”). Давачката, значи, што годинава ја озакони Македонија, Германците ја имаа уште пред триесетина и кусур години.
Па сепак, има една суштествена разлика меѓу Германија и Македонија: за време на онаа година што ја поминав таму, никаде не видов некој да го рекламира (во весници, на рекламни паноа, на радио или на телевизија) тој данок. Бог да чува! Во Германија работите се упростени до невозможност: ако не порачаш леб во ресторан, нема да ти го донесат, ако треба да платиш данок, ќе ти го наплатат и тоа – преку сметката - ќе ти го кажат (“Mehrwertsteuer eingerechnet”). На која умна македонска глава (и од кои причини) ѝ текна да троши силни пари на даночните обврзници за рекламирање на данокот на додадена вредност не ми е јасно.
Јас, да речеме, пред некој ден на жиро-сметката сум добил од ЗУМПРЕС цели 40.000 (и со зборови: чeтириесет илјади) денари на име хонорар за неодамна објавениот превод на Пруст. Фала им! Пруст не се преведува за пари. Меѓутоа, некој од моите пријатели инсистираше да не пропуштам да го објавам износот на овој баснословен хонорар, за да ја видат луѓето (а пратеничката Ѓулистана, посебно) хиерархијата на вредностите во Македонија. Жена ми (мојот домашен министер за финансии) вложи многу труд за да открие кој ми ги уплатил тие 40.000 денари. Во известието за уплатата, меѓутоа, никој не спомнал дека на тој износ државата ми зела некои 17% (ако не се лажам) данок на авторски хонорар. И тоа не ме буни: така прават сите држави. Она што многу ме буни, меѓутоа, е зошто го рекламираат данокот на додадена вредност, а не и данокот на авторски хонорари, данокот на имот, данокот на доход, итн. итн. Рекламирајќи го едниот, а заборавајќи ги другите, нашите рекламери прават недозволена дискриминација меѓу законите.
И сега, верувале или не, околу ова прашање за малу што не се испокаравме и ние, фините господа во Извршниот одбор на Лигата за демократија. Дека работава смрди, му е јасно секому. Дека е апсурдно да му рекламираат данок може да сфати и приглуп човек. Со реклама или без неа, државата ти го зема она што мора да го платиш. Никој не може да каже: “Мене тој данок не ме бендисува и не сакам да го плаќам”. Таков вид даночна слобода не постои никаде на светот. А некој од Владата за промени сепак упорно со месеци наназад не бомбардира слогани од типот “Тешко (било), но чекорите биле исправни”, или поврзувајќи ја љубовта кон Мајка Македонија (што на сите ни била најважното во животот) и данокот на додадена вредност (!?). Види мајката! Патем речено, според оваа логика, авторот на извонредните економски колумни на УТРИНСКИ ВЕСНИК, г-ѓа Наталија Николовска, е најосведочен душман на Македонија само затоа што има илјада и еден приговор против воведувањето на овој данок (!?).
Работата сепак не е ни глупост, ниту пак апсурд, иако така изгледа. Просто-напросто владата ги плаќа рекламите и тие им носат добивка на оние што ги објавуваат. Не е далеку од умот да се претпостави дека последниве (за да рекламираат нешто што инаку не е за рекламирање) мора да платат определен процент на нечија приватна (или партиска?) сметка. Друго не ми паѓа на памет. Туку здравје!
Можеби, некој од владата ќе ми ја објасни логиката на оваа пропаганда. Во секој случај, немајќи свој претставник во парламентот, Извршниот одбор на Лигата за демократија реши да ги замоли нашите коалициони партнери да побараат одговор од владата за тоа колку чинела досега пропагандата на ДДВ и кој е мотивот да се рекламира нешто што се касира по силата на законот.
Што се однесува пак до г-ѓа Наталија Николовска, Лигата за демократија верува во нејзината искрена љубов спрема Македонија. Сакаме да веруваме дека таа, од своја страна, не се сомнева во нашата искрена желба од Македонија да направиме пристојно место за живеење. Во најсуштественото, значи, сепак сме едномисленици.
Едномисленици (од сите 123 општини на Македонија) – обединете се!

Ѓорѓи Марјановиќ

ПОРИПРОГ

Еден читател на ДНЕВНИК пред некој ден ме предложи за амбасадор на Република Македонија во Париз (!?). Да видиш, да не веруваш! Фала му и за предлогот и за добронамерноста! Париз многу си го сакам и цел век сонувам за некој подолготраен престој во него (жена ми посебно). Па сепак, не сум сосема сигурен дека би бил особено блескав дипломат. Амбасадорите ги бие глас на луѓе што совршено владеат со умешноста да молчат, а јас пак, еве, јавно признавам, не умеам да си го држам јазикот зад забите. И кога тоа е повеќе од пожелно.
Пред многу години (сѐ уште бевме СФРЈ), бев поканет на една вечера, што во конаците на манастирот Св. Пантелејмон ја приреди тогашниот амбасадор на САД. Во еден момент, среде вечерата, амбасадорот, г. Ворен Зимерман, без каква и да е врска со контекстот, обраќајќи ми се лично мене, гласно се зачуди што во мојата земја универзитетските професори (наспроти политичарите) уживале неверојатно голем углед, додека кај нив (во Америка) практично никој не ги фермал, додека, напротив, политичарите биле на голема цена. Сите погледи се свртеа кон мене. Луѓето знаеја дека сум професор и прашањето го сфатија како некој вид отворена провокација.
- Мислам дека ставот на нашиот народ е поблизок на реалноста, одговорив. За да се стане универзитетски професор треба долг тренинг и посебна дарба. Не знам како е со Американците, но народот кај нас знае дека секој не може да стане универзитетски професор. Напротив, буквално секој будала може да стане политичар!
Некои од присутните само што не фатија да икаат. Знаев дека во Америка дипломатијата е професија, а не политика и дека г. Зимерман, иако политички претставник на својата земја, сепак е професионален дипломат и нема лошо да ме разбере. И - не ме разбра.
На ова се сетив кога го прочитав предлогот на добронамерниот читател за моето амбасадорство. Замислете ме мене на некоја дипломатска вечера со м’сје Жак Ширак. Во еден момент, пред сите присутни, ѓоа на шега му се обраќам како на претседател на ПОРИПРОГ. Можете ли да си ги замислите зачудените погледи на присутните, кои за прв пат во животот ја слушаат оваа кратенка. На прашањето од г. Ширак, што би требало да значи тоа “ПОРИПРОГ”, онаков како што ме дал Господ, одговарам со анѓелска невиност: “Настојувам само да ги следам европските дипломатски трендови, што започнаа со признавањето на мојата татковина. ПОРИПРОГ е исто толку нормален евокативен акроним како и FYROM а значи: Поранешната Римска Провинција Галија”.
Ако Франција службено протестира поради моето непримерено поведение, веројатно веднаш ќе ме викнат во Скопје за да ме испеглаат. И - кој ќе ме пегла? Шефот на дипломатијата - мојот некогашен студент, оној што се прослави со синтагмата “бурекуносачу асистентски”, а што кон својот потпис врз меѓународните документи веројатно го става бројот на својот пасош, како што прави со бројот на личната карта во своите писанија во ДНЕВНИК. Е, не бива што не бива!
Од друга страна, како човек што необично круто се држи за формата, зборувајќи за шефот на мојата држава, јас не би можел да се воздржам од она “пречесниот Отец Борис”, што веројатно би ми создало нови проблеми, овој пат со нашиот уважен протестантски свештеник. И пак назад во Скопје на пеглање. И - кој ќе ме пегла? Мојот некогашен студент и соселанец од Асанбегово или Синѓелиќ илимити Ченто, по вмровски (патем речено, отсекогаш сум сметал и сметам дека Методија Андоновски заслужуваше неговото име да го носи малу подобар кварт од Скопје од поранешната резиденцијална населба на владејачката класа во СФРЈ), а Претседател на Република Македонија по милоста на Џафери & комп. Е, не бива што не бива!
Како што гледате има многу нешта што објективно се противат на моето амбасадорување. Но има и нешта што се од субјективна природа: Лигата за демократија и Пруст, пред сѐ. И едното и другото го терам како неизлечлив оптимист: во уверување дека македонската држава и македонскиот народ ќе преживеат и тоа дека ќе ја преживеат не само оваа и ваква власт, туку воопшто.
Формирањето, развивањето и негувањето на Лигата за демократија е мој прилог кон иднината на државата македонска. Иднината им припаѓа на граѓански, а не на племенски партии. И тоа еден ден ќе се разбере и во Македонија. Но, ќе треба време. На будалите отпосле им текнува, нели (вели македонската народна изрека, не јас!).
Преведувањето на Пруст, пак, лично го доживувам како полнолетство на македонскиот литературен јазик. Да се пренесат од расипнички богатиот француски јазик на македонски извонредно сложените, перверзно рафинирани, многуслојни, километарски долги реченици на еден од најголемите писатели на Дваесеттиот век, и сето тоа да тече убаво, разбирливо и прифатливо за нашиот читател, тоа е доказ за зрелоста на нашиот јазик и за неговата животоспособност. Зошто би го правел тоа кога не би верувал дека македонскиот народ и македонскиот јазик имаат перспектива? Дотолку повеќе што, консултирајќи го (при преведувањето) постојниот болгарски превод, можев да констатирам дека клетите комунисти ептен го оддалечиле македонскиот јазик од неговите корени, така што нашиот читател одвај може пристојно да го чита Пруст на болгарски.
Ете затоа, амбасадорската работа би ми пречела и во едното и во другото. Лигата за демократија би останала без својот харизматичен лидер, а бројот на нејзините членово најверојатно за кратко време вртоглаво би паднал на мизерни 14-15.000 души (како на некои вчера испилени партиички). Тоа би било загуба за Македонија, но и за Коалицијата за промени на промените. Пруст би морал да го чека завршувањето на четиригодишниот амбасадорски мандат, а тоа (барем за мене) е тешко прифатливо. Јас (како ни Македонија, впрочем) немам време за чекање. Читателите на ДНЕВНИК секој четврток би пекале по моите ненадминливи колумни (кај се видело амбасадори да пишуваат колумни?). Итн. итн.
Поради сево ова, сметав за потребно вака јавно да се оградам од споменатите добронамерни предлози. Мојата амбасада ќе мора да причека на подобри времиња и посоодветни (македонски) државници.

Ѓорѓи Марјановиќ.

ФЕМКАЊЕ

Имам проблеми како со етимологијата така и со значењето на зборот “фемкање”, што упорно го лансира енергичната госпоѓа Велиновска. Зборов го нема ниту во тротомниот Речник на македонскиот јазик, ниту пак во Речникот на српско-хрватскиот книжевен јазик на Матица Српска, така што е доста тешко да му се определи вистинското значење. Веројатно е изведен од француското “фемме” (жена) и треба да означи поведение на субјект што се однесува мекичко, свилено, феминизирано. Само така може да се сфати и аподиктичната порака на г-ѓа Велиновска во насловот на текстот “Со фемкање Македонија не се спасува” (СТАРТ, бр. 68 од 12.05.2000), упатена пред сѐ на сметка на Лигата за демократија.
Треба ли да потсетувам дека ние, во повеќе наврати повторивме и повторуваме оти она што нѐ тера да го прифатиме сојузот со нашите довчерашни политички душмани е загрозеноста на македонскиот национален интерес (што споменатава дама го оценува како “драматика во вербалното”). Овој став не се темели врз нашата моментна аутсајдерска позиција: ние бевме и засега остануваме опозиција. Лигата за демократија немаше власт, што во меѓувреме ја загуби, па сега лелека дека по неа, сѐ пошло удолу. Она што нејзе ѝ го создаде и ѝ го одржува имиџот на јавната сцена (иако никогаш не се перчеше како македонска национална партија) е копнежот за Македонија како пристојно место за живеење, со тоа што неговата реализација ја гледа во она што се нарекува теорија и практика на модерната правна држава.
Да се разбереме, Македонија не беше особено пристојно место за живеење ни под СДСМ. Тој сојуз го сочинуваа (а во голема мера и денес го сочинуваат) медиокритети, што се затекоа на определени места во стариот СКМ. Некои несмасно алчни, други несмасно арогантни, трети неуки, припрости, итн. итн. Но, и такви какви што беа, тие во едно нешто сепак беа (и останаа) суштествено поинакви од новата власт: никогаш не дадоа ни најмал повод за сомневање во нивната македонштина. “Србокомунисти” ги нарекуваа само и единствено отворените или прикриени бугарофили или бугаромани.
Промените што фати да ги врши новата власт ја натераа Лигата за демократија сериозно да се замисли врз иднината на Македонија (а особено на Македонците). Приказната почна со заедничките корени. Никој не инсистираше врз заедничките словенски, туку врз бугарските корени, што, се разбира не е исто: Македонците имаат заеднички корени и со Русите, Полјаците, Чесите, Србите. Потоа, како израз на фамозната (еднонасочна) позитивна енергија, новата власт реши да заборави на чл. 49 од Уставот, што ја обврзува да се грижи за положбата и правата на припадниците на македонскиот народ во соседните земји и ги жртвуваше Македонците во Пиринска Македонија. Еден ден потем (или пред тоа, сеедно) забележавме дека на власта не ѝ е многу грижа ни за Македонците зад Групчин. Итн. итн. Стана јасно како бел ден дека оваа влада е петта колона на источниот и западниот сосед. Барем за нас во Лигата за демократија. И тоа ни беше основниот ориентир на политичката сцена. И како луѓе поединечно и како партија бевме против туѓите измеќари.
Ако, поради предавството на националниот интерес, лично бев готов да раскинам и по некое долготрајно пријателство (со школски другар и соборец од најтешките години на едноумието), зошто сега истиот тој принципиелен став да биде предмет на презрителни етикетирања на г-ѓа Велиновска (или на простачки исмевања во ФОКУС).
Од друга страна, ние од појавата на идејата за коалиција наваму, јасно, недвосмислено им ставивме на знаење на оние што таа соработка нѝ ја понудија дека не гледаме правни средства за предизвикување предвремени избори. Да собираме потписи заради распишување референдум, нема смисла! Тоа го правевме на времето, кога СДСМ беше власт. Одговорот од највисоко место беше дека за тоа немало уставна основа. Ако ја немаше на времето за опонентите на СДСМ, нема да ја има ни денес за него. Кој може да помисли (без ризик да го сметаат за политички дунстер) дека триглавата коалиција ќе се согласи на оние отстапки на кои на времето не се согласи СДСМ. Да одиме на митинзи? И тоа се правеше. Митинзите на опозицијата се веќе политичка традиција на Македонија. Но, на владата (тогаш) не ѝ падна ни влакно од главата поради импресивната врева на митингашите. Кој може да помисли дека нешто драматично ќе ѝ се случи на денешнава влада? Ајде, ви се молам...
Би било згодно госпоѓа Велиновска да пробуричка по старите комплети на СТАРТ и да се потсети што пишувала по повод тогашните митинзи на опозицијата. Реториката на организаторите и тогаш и денес главно се сведува на потребата од итно спасување на Македонија. Зошто сега, одненадеж, она што некогаш беше оценувано како манифестација на груба сила, како безнадежен, очајнички гест на противниците на власта, како “улична демократија”, денес би имало некаква посебна смисла и значење?
Лигата за демократија, од својата појава на македонската политичка сцена до денес, се држеше за еден принципиелен политички став од аксиоматска природа: дека демократијата (владеењето на народот) се одвива преку институциите на власта. Поинаку речено - преку избори! Што се изменило во меѓувреме та нашето неприфаќање на “уличната демократија” презрително да се оценува како “фемкање”, како поништување на драматиката во вербалното со програмската принципиелност на партиските водства. Што е тоа што на споменатата дама ѝ дава за право да нѐ етикетира како “ситни души” (со кои држава не се правела), како слаби и нерешителни политичари (со кои не можело да се изведе спасувањето на државата)?
Кога Мирка Велиновска не би била тоа што е (а знаеме што е и чија е), кога СТАРТ не би бил тоа што е (а знаеме што е и чиј е), на ова пишување не би требало ни да се обѕрнуваме (како ни на невкусните мајтапења на оној не особено бистар колумнист на “ФОКУС”).
Повеќе пати реков и повторувам: она што може да доведе до предвремени избори е само распадот на владејачката коалиција. Да не го познаваме Циле, тоа би морало да се случи најдоцна за една недела: безгрешниот отец Борис не го прифаќа ултиматумот на алтернативните демократи; Циле & ком. ја напуштаат владата; опозицијата бара гласање за нејзина доверба; мнозинството гласа против; владата паѓа; друг не може да состави нова влада (криза на владата); Собранието се распушта и се распишуваат нови избори.
Кој може да поверува во ова сценарио? Особено ако се знае дека на Циле му останаа в џеб доволно опипливи аргументи за да го убеди пречесниот.

Ѓорѓи Марјановиќ

РОЗОВА ГРАДИНА

Немам обичај да одговарам на писмата што, од време на време, се објавуваат по повод она што го зборувам или пишувам. Има едно чудо луѓе на кои моиве писанија изгледа навистина им се допаѓаат. Мора, значи, да има и такви на кои тие исти текстови не им се допаѓаат. Ако во колумните не се обѕрнувам на пофалбите од “обожавателите”, така би морал да постапувам и спрема реакциите на моите читателски душмани. Па сепак, пофалбите и пцостите не се (и не може да бидат) исто, па ни нашиот однос спрема нив. Особено кога во последниве има примеси на пакост, злонамера и клевета.
Така, пред една или две недели, ДНЕВНИК објави писмо на некој читател (името не му го запамтив) кој фати да им го трие носот на универзитетските професори дека, со барањето да бидат изземени од административното пензионирање, се покажале во вистинската светлина: дека биле себични, не знам духовно стерилни, дека не оставиле зад себе научно-наставен подмладок и дека сега, кога треба да бидат пензионирани, лелекаат оти се незаменливи. Дека човеков мислеше токму на мене беше јасно од истото тоа писмо, што за секој случај го беше испратил и објавил и во УТРИНСКИ ВЕСНИК, со тоа што таму со име и презиме се повикуваше на мене и на моите ставови.
Едно време се двоумев да седнам и да му одговорам. Само, што да му кажам? Има ли смисла да му објаснувам дека ја утнал адресата, дека попусто ми го трие носот со своите придики. Зад мене, во Институтот за кривичноправни науки на Правниот факултет во Скопје, имам релативно богат научен “подмладок”: еден редовен професор (мој некогашен докторанд), еден доцент (мој некогашен докторанд), еден асистент (магистер на кривичноправни науки) и еден демонстратор (млада дама чијашто докторска дисертација деновиве чека на одбрана). Мојот учебник од 1978 година наваму доживеа пет изданија. Имам впечаток дека објавив и повеќе научни и стручни статии одошто може да поднесат нашите ретки шуми. Итн. итн. Дури и злонамерен човек, што сево го знае, тешко може да ме нарече себичен, или духовно стерилен, а уште помалу незаменлив. (Впрочем, “гробиштата се полни со оние што себеси се сметале за незаменливи”!) Значи, да не се фалам премногу, сѐ што напишал читателов може да се однесува на кого и да е, само не на мене (иако сум поименично спомнат во врска со неговото писмо). Зошто би му одговарал? Можеби човеков е од таборот на моите политички душмани, па сака да ми одземе некој поен.
Ако денес на некој начин сепак одговарам на росното цвеќе од Розовата Градина на д-р Марковска (Марјановиќ падна на испитот за еднаквост на граѓаните, ДНЕВНИК, 6 мај, стр. 5), тоа го правам под силен притисок на некои членови од моето семејство, што сметаат дека, доколку не сторам така, во јавноста може да се добие впечаток дека зборлестата принципиелна дама имала право и дека јас просто се согласувам со нејзините ѓоа-критики.
Она што во филозофијата се нарекува “замена на тези”, д-р Ѓулистана го прави во стилот на оној стар советски виц за московското метро и американските црнци.
Елем, на забелешката од Американците дека метрото и не им е особено точно, Русите, свесни дека е така, одговориле: “А што им правите вие на црнците?” И - им ја затвориле устата? Се сомневам. Вака некако постапува и мојата критичарка.
Јас тврдам (а повеќе написи во дневниот печат ме уверуваат дека не грешам) дека поради потписот на мадам Ѓулистана Медицинскиот факултет во Скопје не добил ништо, туку само ја загуби можноста да фигурира (покрај името на авторот) во најпрестижните светски списанија по психијатрија, а таа мене: “знам дека Вие сте учествувале во подготовките на голем број закони и дека тоа дебело сте го наплатувале без оглед на тоа која политичка гарнитура владеела”.
“Дискусии” во овој стил не се ретки при караниците на жените од Средорек, но јас сѐ некако се надевав дека докторкава го совладала средоречкиот комплекс. Затоа, нема да се трудам пред читателите на ДНЕВНИК да се претставувам ниту како голема душа (мадам Ѓулистана ме именува како “ситна душа”), ниту пак да ги демантирам нејзините тврдења за моето “дебелото наплатување” на професионалните услуги. Впрочем, принципиелноста и некористољубивоста на Ѓулистана е повеќе или помалу општопозната. Затоа, со тешко срце си ја злоупотребам колумнава, преку нејзините редови да ѝ понудам на потписничката од Управниот одбор една вредна награда!
Еве, како прво, готов сум да ѝ го отстапам мојот едомесечен личен доход на Правниот факултет во Скопје доколку наведе барем еден закон (надвор од кривичните закони на земјава) во чија што работа сум учествувал. Не ми е тешко ова да ѝ го понудам, зашто јас, како старински човек, прифаќав и прифаќам да работам само во работни групи што ја засегаат материјата во која поседувам определени познавања, а тоа е кривичното право и извршувањето на кривичните санкции. А тоа е материја стара илјадници години, материја во која законите споро и ретко се менуваат. Тоа и мојот стручен ангажман го прави повеќе или помалу инцидентен.
Уште еден едномесечен личен доход ќе ѝ подарам на споменатава дама доколку докаже дека сум зел повеќе од 1.000 (и со зборови илјада) ГМ за својот ангажман во оваа работа. (Првин, за секоја евентуалност, сакав да напишам 3.000 ГМ, но во тоа веднаш се замеша мојата сопруга, која педантно ми ги води финансиите, прекорувајќи ме дека сакам да се правам важен: “Само еднаш си добил рамно 1.000 ГМ, па и тогаш, поради навредливоста на износот на наградата за повеќемесечна работа, сакаше да ги одбиеш!” Така тврди жена ми, а таа знае што зборува.)
Свесен сум дека мојата награда не е особено инспиративна. Но јас не можам да понудам повеќе и притоа да бидам сериозно сфатен. Госпоѓа Ѓулистана е во институциите на власта, па нема да ѝ биде тешко да ги провери моите наводи. А кога ќе ги провери, ќе остане без ветената награда. Затоа, не верувам дека воопшто и ќе се обиде.
РЅ: За оние што не знаат, а такви секако нема малу, “Гüлистан” на турски значи розова градина! И само уште овој бисер за СТАРТ-овиот “УПС! ... Се збунив!”: некој што се потпишува со доктор, што ќе рече учен човек, би требало да прави разлика помеѓу зборовите плебс (народ, раја) и плебисцит (изјаснување на народот преку општо гласање).

Ѓорѓи Марјановиќ

ПРИКАСКИ

Имам еден внук (по женина линија), што, пред многу време, откако остана сирак без обата родители, доби државна стипендија и појде во Пекинг да студира кинески јазик. И го научи. Го научи толку добро што, како лудо младо, играше дури и во еден кинески филм. Притоа, како што животот знае да ги реди работите, налета на својата животна сопатничка (Кинескиња), се ожени и доби син. Ние си го викаме Илија, а мајка му - И Ли Ја (што на кинески значи еден грст убави нешта).
Додека бевме во Југославија, младиов човек работеше првин преведувач за кинески јазик во Републичкиот Извршен Совет, а сетне, како одличен познавач на јазикот го прибраа во Сојузниот. По распадот на Југославија (со невестата и синчето) замина за Кина. Се фати за бизнис и изгледа добро му оди. Колку добро, не знаеме, зашто ретко се јавува. Но, на тоа сме веќе свикнати. И не верувам дека има намера да се враќа.
Еднаш, меѓутоа, кога дојде во Скопје на свадбата на мојот најстар син, внуков изрази желба да стори нешто за својата земја. По некоја случајност, како студент успешно играл тенис на дипломатските турнири во Пекинг, а мошне често и со некоЈ млад кинески студентски раководител, што во меѓувреме (верувале или не) беше станал премиер на Народна Република Кина. Веројатно ќе се согласите дека за Македонија не би било ситна работа да има свој човек што е “на ти” со премиерот на оваа гигантска земја. И дека би можел многу да помогне во развивањето на трговската (но и на секаква друга) соработка со оваа земја.
Дојдов на идеја да појдеме кај г. Глигоров, тогашниот Претседател на републиката, и да му ги понудиме услугите на нашиов човек. Тој води добар бизнис и нема потреба од каква и да е платена функција. Би претпочитал некаква номинална улога, да речеме, почесен трговски претставник или така нешто. Г. Глигоров срдечно нѐ прими, нѐ задржа во подолг пријателски разговор, но (од причини што не ми се разбирливи) ми се виде воздржан по однос на идејата за почесното трговско претставување на земјата и љубезно нѐ упати на Стопанската комора.
Отидовме и таму. Не оти верував дека нешто ќе може да се стори, туку просто затоа што така му ветивме на Претседателот. Како што претпоставував, таму веќе “свршиле работа”. За речената цел именувале, не почесен, туку платен претставник (човек што, патем речено, не знаел ни збор кинески). На здравје! Нашиот внук веднаш крена раце од замислата да ѝ помага на својата земја. (“Да ти даду на силу, не можу”, велат кумановци). Си замина, си продолжи со својот бизнис таму и веќе никогаш не изусти (ниту пак напиша) збор на таа тема.
Зошто ја раскажувам оваа толку македонска приказна? Просто затоа што е и премногу македонска. И премногу честа. И премногу тажна од гледна точка на она што би можело да биде македонски национален интерес.
Еве, деновиве читам во весниците, д-р Жан Митрев, препуштен на самиот себеси, без каква и да е поддршка од власта за она што сакаше да го прави, си ги пакува коферите и си заминува за Германија (ако веќе и не заминал, не знам). Таму нема недоразбирање околу тоа што е тој и што прави. И што другите му должат за она што го прави. Како ни во Англија, впрочем.
Пред повеќе години, еден нашинец просто го молеше Медицинскиот факултет во Скопје да му обезбеди катедра. Вирусологија ли му беше специјалноста, ѓавол ќе го знае. Децата му беа втасале за в гимназија. Жената сакаше да се вратат, а тој знаеше дека ако децата тргнат на училиште, тие и ќе завршат како граѓани на Обединетото Кралство. Од друга страна, таму му беа понудиле соодветна кадетра на Лондонскиот медицински факултет. И молеше просто човеков да го приберат веднаш, зашто немаше време за чекање.
Луѓево овдека љубезно го примаа, климаа со глави со разбирање, а зад грб, претпоставувам, се исчудуваа на наивноста на неговата приказна: Коце ќе ти го правеле професор на Медицинскиот факултет во Лондон?! Ајде море! Небаре немаат за тоа свои луѓе! И што се случи? Човекот, виде не виде, се врати во Лондон.
Поминаа години. И туку по светот фати да се шири чумата на XX век – сидата. Уште бевме Југославија, кога еден ден сосема случајно налетав на статија преку три страници во ИЛУСТРОВАНА ПОЛИТИКА, во која на долго и на широко се зборуваше за истиов овој нашинец, претставен како професор на Медицинскиот факултет во Лондон и шеф на постдипломските студии по вирусологија. Види мајката! Па она и не било приказна! Одвај може да верувам дека неговите колеги на Медицинскиот факултет во Скопје барем малу се посрамија од своето поведение спрема него. Само, к’сно е вече синко, рајбера е турен! Децата на Коце пораснаа, се исшколуваа, се фатија на работа, а неодамна и се испоженија во Англија. Македонски зборуваат со тежок “оксбриџ” акцент и – враќање веќе нема. Ни за нив ни за нивните родители. А Македонија, барем во еден сегмент од своето битисување, остана со празни раце. Го направивме човекот врвен вирусолог и таков, готов, ни го зеде Англија. Познавам еден друг, невропсихијатар, што ни го “украде” Универзитетот Колумбија во Њу Јорк. Тој еден ден, со Божја помош, можеби ќе се добере и до Нобелова награда за медицина. Ние можеби и ќе се гордееме со тоа, но Нобеловата награда сеедно ќе биде американска, а не македонска.
Да продолжам? Се сеќавате на д-р Игор Јанев и неговата битка за правната процедура, во која Македонија едноставно мора да се впушти за да се исправи неправдата што и беше сторена со приемот во ООН под референцата FYROM и невозможниот услов - за сопственото име да преговара со земја што добива алергија дури и од автомобилската налепница “МК”, (што патем речено ни ја доделија институциите на меѓународната заедница, чиј член е токму таа). Д-р Јанев ја доби битката и пред МАНУ и пред македонскиот ПЕН КЛУБ. И јавноста застана зад него. Кој сѐ не го поддржа? Но, по повеќе од едногодишен престој во Македонија како безработен, деновиве ми се јави од Белград (и натаму занесен со битката за името). Кога го прашав што бара таму, онака, патем, ми кажа дека била во тек постапка за негов избор за доцент на Факултетот за политички науки ли, на некој институт ли. Не би можел да се заколнам. По сите оние силни белосветски специјализации, постдипломски студии и, конечно, докторат на науки, Македонија го губи и овој млад, даровит човек. А со него, мошне веројатно и татко му (д-р Ратко Јанев, атомски физичар, еден од петте најголеми имиња на светот во својата бранша и член на МАНУ). Зошто би се делел човеков од синот?
Во секој случај професор Тома Чакулев, изгледа, има право кога вели дека нашинците се добри само за надвор. Никој, очигледно, не може да биде пророк во сопственото село.

Ѓорѓи Марјановиќ

ЗАКРПА

Пред повеќе години светската јавност со напнато внимание следеше една семејна драма: непознати криминалци го беа грабнале внучето на американскиот милијардер Пол Гети и бараа за него неколку милиони долари откуп. Човекот излезе во јавноста цврсто решен да не се пазари со злосторниците: јас, вели, имам шеснаесет внуци и немам намера да ги загрозувам попуштајќи им на киднаперите. Ако платам за ова, ќе мора да плаќам и за сите други што утре евентуално ќе ми ги грабнат. Грабнувачите мора да знаат дека тоа кај мене не минува. Подоцна и грабнувачите ја посведочија својата решителност: Гети го доби по пошта увцето на своето внуче, но не попушти. На крај, видоа - не видоа, го ослободија детето. И, што се случи сетне? Сетне никој и никогаш веќе не се обиде да ги задева внуците на Пол Гети (Бог да го прости!).
Не е тешко да разбере зошто деновиве се сетив на оваа дамнешна епизода. Прикаскава се повтори кај нас, само лишена од секаква драматика: лошите момци од Косово ѓоа грабнале македонски војници, сетне барале нивна размена за човек два пати притворуван (а ниеднаш суден) за обид за убиство, на што македонските власти промптно покажале завидно ниво нежна грижа за војската, та решиле (за евтина пара!) да го пуштат осомничениот од притвор, а ангелот на мирот и велемајстор за меѓуетничка релаксација Арбен Џафери (оној со две точки) го однел во Приштина, каде што насобраното друштво спонтано организирало фешта во негова чест. За да не се сакалдисува, македонската јавност беше известена за прикаскава откако таа заврши: три дена подоцна.
Чуму ми е она “ѓоа” во прикажувањето на случкава? Напросто затоа што ние го знаеме само она што ни го кажаа, а, се разбира, може да има голема разлика помеѓу “знаеме” и “сакаа да нѐ убедат”. Јас лично не верувам ни збор во официјалната верзија. Таа ми изгледа аматерска инсценација на киднапирање за да се најде покритие за ослободување на осомничениот. Сторијава, од почеток до крај, мириса на кујната на Џафери. Уште една судска фарса, планирана и изведена од неговиот (ОВК!) штаб. Нејзина единствена цел беше: борецот за албанската кауза да се врати (на правно прифатлив начин) во битката за независно Косово, додека резилот на македонските власти е само нужна споредна последица. И во тоа, како и секогаш досега, се успеа!
Како, инаку, да се разбере фактот дека на министерот за правда одненадеж му текна да го посети притворениот. Дали пиеле кафе или не, не знам, но дека ја договарале стратегијата и тактиката на “правните чекори” што треба да се (и ќе се) преземат во врска со случајот е повеќе од веројатно. Министерот за правда, впрочем, никогаш не ја криел својата лојалност спрема ОВК. Сите што биле во неговиот кабинет раскажуваат за некаковси календар, што, од првиот ден на неговото министерување, виси таму и ја велича косоварската ослободителна армија. А ако министерот не ги крие своите симпатии за ОВК, јасно е како бел ден дека ќе биде готов да стори сѐ што е во негова моќ за да извади од притвор еден нејзин истакнат борец.
Правната закрпа во случајов е кауцијата. Ја, сега, малу да си играме Америка! Притворениот наводно ќе плати, а сумата е толку значителна што ќе биде ефикасно обезбедување за да не побегне. Миц! Фарсата станува уште поочигледна ако се знае дека кауцијата во македонската судска практика не се користеше ни за сосема банални кривични дела. Еден член на Лигата за демократија од Струмица го држеа цели дваесет дена во притвор само затоа што, наводно, се спротиставил на некој полицаец во вршењето на неговата службена функција. Тоа дело (ако воопшто било извршено, зашто некои сведоци тврдеа дека полицаецот фатил да го турка нашиот човек, а не обратно) е мачешка кашлица во споредба со делото за кое се обвинува Асани. Па сепак, никој никогаш и не се обиде да помисли дека струмичанецот може да се ослободи со кауција. Таа во случајот Асани е гола форма за да се пушти на слобода. Сѐ друго е аматерски театар: со неговото ослободување во секунда се совпаѓа “киднапирањето” на војниците, барањето за нивна трампа со осомничениот, извршувањето на трампата и - happy end анд од американските телевизиски лимонади: војниците на сигурно, министерот за одбрана (по обичај) не знае ништо, министерот за правда (по обичај) не сака да каже ништо. Македонската јавност пак ја разнежуваат со прикаски за благородноста на народната ни власт: благодарение на нејзината мудрост војничињата се живи и здрави. Да не било така, можеле да ни се вратат и како покојници. Нели? Тоа секако би било мошне тажно, се разбира. Само сега е уште потажно - нема граѓанин на Македонија што може да биде сигурен дека еден ден нема да стане заложник и да биде разменуван и за најдолен криминалец.
И така, ем скандал, ем честитки! Да видиш, да не веруваш! Паметам само еден случај на скандал, по кој авторот доби едно чудо заслужени честитки: пред многу години, младиот убавец Ив Сен Лоран, за да рекламира некој свој парфем, се беше сликал гол и таа своја слика (со името на парфемот) ја беше објавил како реклама во еден француски весник. Следеше лавина од написи, илустрирани со рекламата. Нема весник на земјината топка што не ја објави фотографијата со долги и широки написи за или против машката голотија во маркетингот. Честитките дојдоа отпосле кога луѓето се свестија за ингениозноста на гестот на г. Сен Лоран: човекот (за релативно евтини пари) плати само еден единствен оглас, а тој (бесплатно) доби планетарен публицитет. Тоа ти се вика памет (и бизнис)!
Денес (по скандалот Асани) кај нас се испособлече практично целата македонска влада, а сепак никој жив (освен опозицијата) не се скандализира. Печатот секојдневно изнесува нови докази за “намештаљката”: УНМИК знае каде е Асани, но не го апси, зашто македонските власти не го бараат (!?). А и зошто пак да го бараат кога претходно сторија сѐ за да го ослободат? Подобро да си ги задржат паричките (ако воопшто се платени).
Кога би биле правна држава (што не сме и уште долго нема да бидеме) г. Џиков пак би имал многу мака да нѐ објасни зошто не презема ништо против лицето Арбен Џафери, кога, ете, најинформираниот косовски весник KOHA DITORE тврди дека токму овој лично го однел осомничениот во Приштина. Еден обвинител би морал да знае дека било каква помош на сторител на кривично дело (а неговиот трансфер за да се скрие во странство е укажување помош) претставува кривично дело “криење и помагање на сторител по извршено кривично дело” (чл. 365 ст. 2 КЗ).
Туку, јас веќе фатив пена на устата залудо објаснувајќи му на г. Џиков што пишува во Кривичниот законик.

Ѓорѓи Марјановиќ

ТРЕТИОТ ПАТ

Деновиве пак многу се зборува за т.н. “трет пат”, иако не сум сигурен дека на учесниците во оваа расправа им е сосема јасно за што, всушност, станува збор. Велам “пак”, зашто, на времето, и самиот објавив напис под наслов “Македонија оди по третиот пат” (ДЕМОКРАТСКИ ФОРУМ, од 15 јануари 1991). Денес има посебна причина да потсетам на него (никој не може да ми замери за ова - тоа е мој текст исто колку и колумнава!). Во него со едноставни зборови се објаснува што е тоа трет пат во посткомунизмот. Еве, значи, се цитирам самиот себеси:
Една недела пред окончувањето на нашите (историско долготрајни) и почетокот на српско-црногорските избори еден умен Србин јавно изнесе претпоставка дека, всушност, “ќе се избира меѓу два пата: словенечко-хрватскиот или романско-бугарскиот. Победуваат, значи, националистите или криптокомунистите, никако демократите и либералите. Третиот пат ќе стане видлив дури откако на крајот од обата наведени ќе се попадне во ќорсокак со урнисани стопанства и заострени проблеми, можеби по пучеви, диктатури и сѐ што оди со тоа.”
Гледано низ призмата на оваа невесела оптика не можеме а да не бидеме задоволни од мудроста на македонскиот народ. Тој, верно, не гласаше (или поточно речено: мошне срамежливо и плашливо гласаше) за Лигата за демократија, која го нуди токму тој трет, среден пат, но затоа пак не тргна ни по патот на она што во странство се опишува како “бран на мрачен национализам (олицетворен во владеењето на Туѓмановата ХДЗ), ниту пак по патот на лошо сокриените, на брзина префарбаните комунисти (од типот на “социјалистот” Слободан Милошевиќ)
Нашето задоволство не е само од теоретска природа и не се темели само врз заклучокот извлечен од логиката на цитираната претпоставка (“Ако не тргнавме ни по едниот, ни по другиот, нужно ќе мора да одиме по третиот пат!”). Нашето задоволство, и покрај катастрофалните изборни резултати, се темели врз фактот што во Македонија и демократски преобразените комунисти и националните неоромантичари за сето време на изборната кампања (а и пред тоа) покажуваа и докажуваа дека имаат слух за идеите на Лигата за демократија и не еднаш ги прифатија, застапуваа, па и ги реализираа како свои. Така, политичките партии покажаа повеќе усет за определбите на Лигата за демократија одошто избирачите.
Толку со цитирањето! Денес, десет години подоцна, кога е јасно како бел ден дека и нашите криптокомунисти заакаа во гореспоменатиот ќорсок (со урнисано стопанство и социјално-економски проблеми заострени до усвитеност), а националистите (сардисани од сите страни со затечените проблеми) секојдневно демонстрираат оти умеат само едно: работите да ги направат полоши одошто беа, третиот пат (оној на вистинските демократи) е единственото што ѝ останува на земјава. Притоа, наполно се согласувам со критичарите на оние што претендираат дека се автентични заговорници на третиот пат: луѓе што до вчера беа доушници на комунистичката Државна безбедност, а што сега се претставуваат како алтернативни демократи, не може никого во оваа земја да го излажат (барем не на долго) дека се демократска алтернатива, толку нужна за Македонија. Луѓе што до вчера се фалеа со своите интимни (амбасадорски) односи со Садам Хусеин тешко ќе минат како либерали дури и за политички неписмените граѓани, а такви во оваа земја има немалу. Луѓето пак што до вчера се биеја в гради и се колнеа во својот македонизам, а, како на Шукара басмата (што велат Охриѓани) “отпосле отворија” дека се Петтата колона на Мајка Болгарија, не ќе може уште долго да го вапсуваат народот како застапници на македонскиот национален интерес.
Останува, значи, да им се поверува на оние што никогаш и не се обидоа да го излажат народот, оние што никогаш не се обидоа од македонизмот да направат професија.
Но, во меѓувреме работите очигледно суштествено се измениле. Сега Лигата за демократија (“пешачка патека” покрај постојните автопати, според терминологијата на еден СДСМ-овски колумнист) одненадеж срамежливо добива понуди за коалиција со еден од двата автопати. Објаснувањето може да оди во две насоки: или значењето на Лигата пораснало во нивните очи или тие се подложиле себеси на пореалистичко преиспитување и превреднување. Како и да е, понудата (засега од околу, преку новинарски канали) ни е упатена и за неа ќе мора да се изјасниме. Само една работа треба да се знае: ова не е прв пат да добиваме вакви понуди.
Пред повеќе години, еден моќен парламентарен спикер (кој од проверен комунист стана столб на реформските сили, за потем еден ден да се свести дека, всушност, бил либерал, од чија ларва нешто подоцна се испили вистински либерален демократ, за, последниве денови да заврши не знам каде) го беше викнал на пријателско убедување г. Александар Тортевски, та фатил великодушно да го наговара Лигата за демократија да ѝ се придружи на неговата партија. Откако понудата била решително одбиена, спикерот се налутил и му се испоизразвикал на нашиот човек: не знам, што си замислувате пак вие, вие сте еден пајтон луѓе, вие сте наполно беззначајни, вие сте самобендисани, вие сте вакви, вие сте онакви... Г. Тортевски стрпливо слушал, а потем само прашал: “Абе човек, кој кого овдека убедува: јас тебе или ти мене? Ако сме толку беззначајни, зошто ми потроши цел еден час наговарајќи ме да ви се приклучиме?”
Не паметам што одговорил парламентарниот спикер. Тоа, впрочем, не е ни важно.
Зошто се потсетив на оваа вистинита случка? Па, и денес, врвот на едниот македонски “автопат” (велат!) нѐ кани на соработка, а неговиот колумнист, едновремено нѐ предупредува дека сме биле мали и беззначајни и дека само со нив сме можеле да преживееме. Во оваа (сѐ уште непримена) покана, од една страна, и пишувањето на овластениот колумнист, од друга страна, има елементи од логиката на некогашниот парламентарен спикер. Ем нѐ канат, ем нѝ кажуваат дека сме биле за никаде (!?). Па, ако сме такви, зошто тогаш воопшто нѐ канат?
Ние, во Лигата за демократија, се држиме за онаа старинска изрека дека за љубов треба двајца. Но, за љубовта да биде вистинска, партнерите мора меѓусебно да се почитуваат. Тоа заемно почитување во демократијата се нарекува еднаквост. Тоа е проста логика, што мора да важи и во политиката. Сѐ друго, што евентуално би нѝ било понудено, би го сметале за љубов од сметка или, просто речено, политичка проституција

Ѓорѓи Марјановиќ

ПРЕРАНИ ПЕТЛИ

Пред некое време убаво ме насмеа веста за тоа каде Министерството за урбанизам решило да го смести офисот на г. Борис Трајковски: ни повеќе ни помалу туку на просторот помеѓу едни гробишта и едно прочуено скопско циган-маало. Бог да чува и да брани! Верно, на времето претседателскиот кандидат се прослави со еден гег, кога вети дека од Охрид ќе направел светска културна некропола, но сите добронамерни сфатија оти се работи за лапсус (човекот очигледно сакал да каже “метропола”, но тажните македонски реалности потсвесно го извртеле саканото во “некропола”). Да не е Претседателот на републиката од нивната партија, човек би помислил дека Министерството намерно сака да ја омаловажи оваа институција лоцирајќи ја до една субстандардна градска населба и до едни спомен гробишта (!?). Меѓутоа, се стори! Предлогот отиде во јавноста и, како што ги дал Господ вмровците, не е чудо, кога тие ќе нешто ќе намислат, тоа и да го претворат во дело, па - нека чини колку сака! Како ова чудо од намисла практично да се уништи Универзитетот преку административното пензионирање на професорите! Само, градбата на Претседателската палата сепак не е исто што и уништувањето на универзитетот (и уривањата во Злокуќани).
Со едно бројче во законот, повеќе генерации научници (создавани со децении) ќе бидат префрлени во категоријата пензионери, за потем на МРТВ-ата да чекаат вести за тоа од кога до кога ќе може да се надеваат на својата тенка пензија. Ништо полесно од тоа! Но, дали некому некогаш му паднало на памет од кога тоа образованието станало државна администрација. Тоа е можно само “у једној земљи сељака, на брдовитом Балкану”. Дали некој се запрашал што ќе стане со специјализантите на Медицинскиот факултет, што ќе биде со магистрандите и докторандите на овој и на сите други факултети, ако пензионираните професори решат едногласно да не учествуваат во ниедна од тие активности што значат создавање научен подмладок. Од разумни причини, верно, тоа нема да го сторат. Но, така може да постапат од чист инает (а тоа ни е доминантно национално својство, толку наше што дури и Болгарите, кога сакаат некого да го означат како тежок инаетчија, велат “ах този македонски инат”!). Кој, значи, ќе ги пишува рецензиите на книгите, кој ќе ги оценува ракописите на магистерските и докторските тези? Кога ова прашање му го поставив на еден колега од факултетот, човекот кисело се насмевна и процеди низ забите: ќе донесат луѓе од Софија!
Така, малу по малу фаќа да ми бива јасна филозофијата на младиот војвода: првин да разурне сѐ што досега се правело во земјата македонска, а потем сѐ да гради од ново (во сообразност со нашите докажани болгарски корени, нели). Господ нека ни е на помош! Но: ДПБНЕ - и сѐ е можно!
Патем, на факултетот владее општо, неподелено и силно разочарување дека токму еден Гале Галев учествува во сето тоа. Никој не може да го препознае овој човек во упорноста со која станува соучесник во уривањето на нашата Алма Матер. Кога одеше за министер ми рече дека имал желба да се обиде нешто да стори. Тогаш мислев дека оди за да гради, а не - за да урива! Во секој случај, како што изгледа, полека но сигурно фатил да чекори по врвиците на својот фамозен претходник, веќе спомнуваниот експерт по здруженотрудологија, Тицко Беличанец. Ако последниов го паметиме по првиот тежок удар врз Универзитетот, Гале има добри шанси да го запаметиме по неговото конечно разнебитување.
Туку, јас забегав! Фатив да пишувам за Претседателската палата, а запливав во сосема други води! Се надевам дека читателот ќе има разбирање за оваа дигресија: кога и да појдам на Факултет, со кого и да се сретнам, сите вознемирено (би рекол дури уплашено) зборуваат само и единствено за Галевиот закон за предвременото пензионирање. Така, можеби и потсвесно, човек не може да размислува за ништо, а мислата да не му заталка во она што најмногу го мачи: неговата загрозена егзистенција!
Но, да се вратам на Палатата! Ако се запостави старата (комунистичка) замисла Претседателската палата да се гради во близина на одамна проектираното ново Народно собрание, на просторот од изгорената црква Св. Богородица (ако не се лажам), што токму поради тоа и нема изгледи да се изгради, останува само уште алтернативата, што на времето ја понуди Лигата за демократија. За да не ми префрли некој дека правам партиски маркетинг, еве, идејата ја пренесувам од ДЕМОКРАТСКИ ФОРУМ (бр. 9 од мај 1992 година):
Скопјани од постарата и средната генерација со носталгија се сеќаваат на убавата едноставна градба што го красеше Калето. Градба што е “забележана” и врз грбот на град Скопје. Неа (за оние што ова не го знаат) не ја урна земјотресот, туку вандалски настроените “градски татковци”, опседнати со манијата да изградат едно “Ново Скопје”. Тие го довршија она што земјотресот одвај го беше начнал. И така сега средишното место на старото градско јадро е празен, недефиниран простор без содржина и намена.
Многубројните предлози за ревитализација на Калето, се чини, забораваат едно нешто: дека Горни град во Тврдината (арапско-турски: кале) отсекогаш и насекаде во светот бил центар на власта, било градска или државна. На таа “ситница” ќе мора да се мисли и при ревитализацијата на Скопската тврдина: на Калето треба да му се врати функцијата на средиште и седиште на македонската држава. Собрание имаме, седиште на владата денес или утре ќе стане стариот добар ЦК СКМ. Калето, онакво какво што го паметиме (и какво што го прикажуваме на илустрациите во овој број на “Демократски форум”) е идеално место за Претседателската палата: службена резиденција на Претседателот на републиката, место каде што ќе се предаваат акредитивите на амбасадорите, каде што ќе се пречекуваат странски државници, каде што ќе се предаваат одликувања на заслужните, каде што ќе се одржуваат приеми по повод националните празници. Во неработните денови може да биде отворена и за посетители. На нејзините ѕидови може да се прикаже целокупното македонско сликарство (од иконите и фреските до денес!).
Ете, така предлагаше (и предлага) Лигата за демократија. А така и ќе биде, со Божја помош, како што се случи и со “футуристичкото здание крај Вардарот”. Го забележавте, се разбира веќе оствареното (Настрадамусовско!) предвидување: “седиште на владата денес или утре ќе стане стариот добар ЦК СКМ”. Еден ден или друг, Претседателот на Република Македонија ќе столува во барокно едноставното здание на Тврдината (и тоа ќе биде најубавата претседателска палата на Балканот!). А нам, од Лигата, ќе ни припадне задоволството да потсетуваме дека тоа одамна, одамна било наша идеја! Наша несреќа е само тоа што сме петли што прерано пеат!

Ѓорѓи Марјановиќ

ПИСМО ОД РИМ - ВТОР ПАТ!

Во далечната 1987 година белградска КЊИЖЕВНА РЕЧ (а сетне и ДУГА) го објави моето ПИСМО ОД РИМ. Беше тоа горчливо иронична “колумна”, во која пишував за штетата што Тицко Беличанец, ѝ ја направи на Македонија со својот пензиски закон: со една единствена цифричка му успеа да истреби рамно 276 универзитетски професори! Подвиг рамен на оној од Херострат, човекот што го запалил прочуениот Артемидин храм во Ефес за да остане запаметен од историјата.
Писмово го бев испратил до повеќе редакции во Скопје и Белград, иако ми беше наполно јасно дека немаше теорија тоа да види бел ден во Македонија: со неа во тој момент, покрај споменатиот здруженотрудолог, владееја уште и докторите Камбовски и Климовски, сите со ред прославени првоборци од загубената (ева!) историска битка на Партијата и Државната безбедност против осведочениот непријател на социјализмот по име Ѓорѓи Марјановиќ. Нејсе!
Во тие, сега веќе одамнаминати времиња, нашето критички настроено, вистинољубиво новинарство беше постигнало вистински ѕвездени дострели: универзитетските професори, што беа покренале постапка за испитување на уставноста на законот за предвремено пензионирање, еден новинар со богата имагинација ги нарече “мали Нерони”: Рим гори, извикуваше весникарчево со индигнација, а малите Нерони свират на своите лири и (мазохистички) плачат што државата веќе не дозволува нивниот бедно платен труд да биде експлоатиран барем уште онолку колку што е ред на универзитетите во другите (тогаш: братски) републики и покраини на студениот север (!?). Така, со здружени сили на политиката и журнализмот, падна курбан една четвртина од сите универзитетски професори во Македонија.
По пропаста на комунизмот, моите студенти, еден ден, најбезобразно ме прашаа дали ќе се преземе нешто на нашите здруженотрудолози да им се одземат докторските титули. Аргументација за ова “барање” се темелеше врз буквата на законот: таму стоеше (и сѐ уште стои) дека докторската теза мора да биде придонес кон научната вистина, а пропаста на самоуправувањето покажа дека тезите на нашите здруженотрудолози не претставувале никаков научен придонес. Нездрав либерал, како што ме дал Господ, јас дури ги бранев Тицко и компанија: ако и не се придонес кон науката, нивните тези секако се придонес кон историјата на правото на овие простори и пошироко! Да беа случајно во Албанија, денес немаше да се перчат со титулите и да млатат пари како велестручњаци за приватизација и за уште низа други специјалности. I am sorry, but - се стори!
Политиката во времето на здруженотрудолозите воопшто и не се обиде да сокрие дека мотивот за овој лоботомски зафат врз умот на Македонија е, всушност, пресметка со постарата политичка гарда, која и ја беше довела земјата во состојбата во која тогаш се наоѓаше.
Деновиве има сериозни навестувања дека умот на Македонија ќе биде подложен на втор неврохируршки зафат: топ тема во медиумите е т.н. административно пензионирање (и) на универзитските професори. Наводно, тоа го барале некои белосветски институции (јали ММФ, јали Светската банка), оние исти што еден ден (со милоста на Алах!) ќе нѐ натераат да го признаеме The Little River University, иако таму, изгледа, може да предаваат и луѓе без каква и да е научна титула. Некој ќе рече: Ама вчера нѐ теравте да отпуштаме доктори на науки, само затоа што биле прекубројни, како може овие овдешниве да бидат токму? (А можеби токму тука и лежи зајакот - ќе нѐ избркаат нас за да се направат места за нив! Тоа сосема се вклопува во европската и светската моралност, кога е Македонија во прашање.)
Ако има предвид дека во меѓувреме Македонија незапирливо паѓаше сѐ подолу и подолу, читателот може со леснина да ги сфати размерите на денешниов пожар во Рим: втората лоботомија врз мозокот на Македонија има изгледи да биде уште покатастрофална по своите ефекти од онаа од пред десетина и кусур години.
Од разни страни пак, добронамерни, загрижени пријатели, ми дошепнуваат дека ни овој зафат не бил без определена доза на политичка злонамера: коалицијата (за промени) сакала да се ослободи од бандоглавите критички настроени граѓански интелектуалци на сите рамништа, за да си направи место за своите (по друг критериум проверени) кадри. Кога сум јас лично во прашање, велат злите јазици, посебно демократските алтернативци не можеле да ми простат (мене и на мојата Лига за демократија) за дебаклот на претседателските избори! Доказ: некој од нив (што има увид во моето работно досиеј) со астрономска прецизност пресметал дека имам ни повеќе ни помалу туку рамно 34 години работен стаж, па тоа било пресудното што за пензионирањето се определиле токму на оваа цифра, а не за некоја друга!
Енергично протестирав против логиката на оваа шпекулација: та, не сум само јас во прашање, се пензионира едно чудо луѓе! Луѓето ми се смеат в лице и ми велат: небаре сега, како и оној пат, пред години, на политичарите им е гајле за луѓето, или за умот на Македонија, или за самата Македонија. Другите ги пензионираат за да не се сетат Власите дека тоа се прави за да се елиминира токму Марјановиќ!
Не ми паѓа на памет да поверувам во оваа приказна. Таа, од една страна, и премногу ми ги крева акциите, а, од друга страна, не држи вода, нема логика: ако ме тргнат од моите студенти, ќе ме направат професионален политичар - Лигата за демократија ќе добие лидер што ќе работи со полно работно време, а тогаш штетата за алтернативците (и за ините!) секако ќе биде поголема.
Па сепак, колку подолго и потрезвено размислувам за навестениот гест на власта, толку повеќе ми се врти во умот мислата дека во овие зборувања може да има и некаква вистина. Работата едноставно мириса на ујдурма: работната верзија на новиот закон за високото образование, што треба да биде донесен на есен, ја прифаќа европската регулатива и практика, универзитетските професори да може да останат на своите места до седумдесеттата година од животот. Каква логика може да има во брзаницата со административното пензионирање, освен, некои непожелни, да се истават оттаму, за да не може на есен да се засолнат зад привилегијата што ја спомнав.
Од друга страна, некако не ме бендисува ни идејата, факултетите сами да решат без кои професори не се може: ваквата солуција ги казнува токму оние без кои се може, оние што обезбедиле наставно-научен подмладок за своите катедри!
Иако не верувам во теоријата на заговор, тој мотив сепак не може ни целосно да се запостави. Еве, затоа, една јавна понуда до министерот Галев (тој не бил и не е војник на Партијата): нека ме пензионира само и единствено мене, а нека ги поштеди другите на Универзитетот. Ем волкот сит, ем овците на број!
Притоа, срам да му е кој ќе помисли дека ми е ова маркетиншки потег за да ги привлечам просветарите на своја страна. Тие не влегуваат во партии што не им гарантираат ништо друго освен морална чистота и почитување на редот и законот. Така било и така ќе остане. Барем во Македонија!

Ѓорѓи Марјановиќ

ДИОН

Минатата недела, како и со години на ред, појдов со жената во Солун на роденденот на нашиот венчан кум. Годинава прославата беше значително поинаква: понеделникот во Грција бил верски празник, па кумовите решиле да ни приредат тридневен викенд на море. Два дена (не можевме да останеме и понеделникот, зашто кај нас се работи) мака мачевме настојувајќи да не ги повредиме чувствата на нашите гостољубиви домаќини што нѐ водеа од таверна до таверна и богато нѐ гостеа со разнородни плодови од морето. Добивме впечаток дека Грците се осудени на изумирање: нормално живо суштество не може долго да ја преживее онаа нивна крвнички богата исхрана. Сполај му на Господа што нашиот Чист понеделник е ден на строг пост, така што еден цел ден во Скопје консумиравме помалу калории од оние што ги содржи само едно единствено грчко предјадење.
Поводот за овие редови, меѓутоа, не е самоубиствено богатата грчка исхрана, туку нашата посета на археолошкиот парк Дион, под Олимп. Локалитет далеку, далеку поскромен (по обем) од нашето Стоби, да речеме. Не верувам дури дека ископувањата таму се конечни. Градот (барем според мапите) бил значително поголем од ископините што денес може да се видат: мал амфитеатар, добро зачувана улица поплочена со камени плочи, една базилика, една голема господска вила, неколку помали светилишта. И сето тоа во еден огромен, неодамна насаден парк, испресечен со патеки за посетителите и заграден од сите страни со дискретна ограда од тел. На влезот паркиралиште, зградичка (со билетарница, мала книжарница, санитарии). Тука може да се купат книги за Дион, за неговото минато, за досегашните откопувања (на грчки и англиски), разгледници од локалитетот, копии од најдените предмети (оригиналите се во месниот музеј). Паркот, значи, носи приходи и никогаш не е без луѓе. Не може да се случи некој див археолог (како кај нас) да фати тука да прекопува во потрага по богатство. Ни околу паркот, ниту во него, не видовме ниедна куќа, а за вили од типот на оние што се уриваат во Злокуќани и да не зборуваме.
Долго шетав по Дион и за сето време мислев на Скупи! Господи! За него се знае повеќе од еден век, а отворете некоја енциклопедија - најмногу што ќе дознаете е дека древниот град бил разурнат во земјотресот од 518 година, а се наоѓал помеѓу селата Злокуќани и Бардовци. И ништо повеќе! Притоа, никому никогаш не му паднало на ум барем да го означи и загради овој локалитет. Така, денес одвај некој да знае каде точно било Стоби, а најмалу, изгледа, нашите урбанисти. Да знаеја немаше да ги има проблемите што со години на ред се врзуваат за него. Едно време таму се одржуваа мототрки, а, за да се обезбедат патеките, не ретко се оштетуваа остатоците од градот. Потем, откако моторите ги преселија не знам каде, започнаа масовните дивоградби на тој простор. Притоа никој не знае кои од нив се во археолошкиот локалитет, а кои надвор од него. Да не беше вандализмот на носителите на промени во Македонија и пустошењата во Злокуќани никој немаше да знае што се прави на просторот во и околу Скупи. Ни сега, за жал, не знаеме премногу: едни тврдат дека резиденцијалната населба е надвор, други дека е во археолошкиот локалитет. Некои раскажуваат (лично не сум видел) дека во многу господски дворови на тој простор може да се видат остатоци од ѕидишта на некогашните зданија. На фотографии, објавени во весниците, видовме надгробни споменици употребени како материјал за оградување на скромни селски куќи. Она што во секоја нормална земја завршува во националниот музеј, кај нас служи како градежен материјал. И колку што се позаплеткани нашите македонцки работи, толку повеќе ми се врти во главата примерот со убаво обезбедениот Дион и грчката грижа (односно македонската негрижа) за минатото.
Па сепак, секое зло за добро! Врз примерот на Злокуќани го видовме можеби најјасно лицето (а особено наличјето) на носителите на промените: во земја во која барем една третина од изграденото е дивоградба, власта реши да покаже сила врз објекти од најрепрезентативен карактер. А зошто? Злите јазици тврдат дека во една пригода обезбедувањето на сопственикот не му дозволило на ресорниот министер да влезе во населбата. Ако се има на ум етимологијата на презимето на нашиот министер, гегот на обезбедувањето на г. Николовски е смртен грев, што мора да се плати со срамнување со земја на три прекрасни вили (за секоја од нив еден универзитетски професор би морал да ‘рмба цел работен век!).
Пеки! Дивоградбата си е дивоградба! Ако е таква, мора да се урива! Не ми е сосема јасно, меѓутоа, зошто онака крвнички ги корнеа убавите украсни дрвца, зошто онака вандалски ги затрупуваа вештачките езерца. Зошто ги убиваа птиците и рибите. Не се, белки, и тие “дивоградби”. Или бесот на министерот е толкав што мора да се уништи и нешто што нема никаква врска ни со градба, ни со дозволи ниту пак со археолошки локалитети (ако се воопшто тоа).
Патем би прашал што му текна на г. Кадиевски да почне со промените таму некаде кај Бардовци и Злокуќани. Зарем човеков никогаш не прошетал по (или околу) нашиот универзитетски камп, за да види дека во најстриот центар на градот, на просторот урбанистички наменет за ширење на универзитетот како печурки никнуваат вили, од кои некои по убавина и архитектура не заостануваат зад оние што тој нареди да се урнат. Или, на пример, зошто не се обиде промените да ги започне со уривање на Little River University во Тетово, та и тој бил дивоградба (!?). Или му е страв да не ги упропасти “релаксираните меѓуетнички односи”?
Еднаш, пред многу години ме посети германскиот амбасадор во тогашна СФРЈ и, меѓу другото, ме праша што мислам за “суровото” постапување на власта спрема етничките Албанци: го имаше на ум случајот во Арачиново, кога, при уривањето на некаква дивоградба загина еден човек. “Ах, тоа, реков за да го провоцирам, ако дојде на власт мојата партија, таа ‘суровост’ значително ќе се зголеми.” Амбасадорот само што не фати да ика: “Aber Herr Professor, ми рекоа дека Лигата за демократија е либерална граѓанска партија?” Уривањето дивоградби нема никаква врска ни со национализам ниту со либерализам, реков и - тргнав во контранапад: што би сториле вие во Германија, кога некој врз падините на Шварцвалд би изградил куќа без дозвола? Амбасадорот се насмевна и рече дека тоа не е можно, никој не можел тоа да го стори. Му раскажав како тоа се прави кај нас: од петок до недела навечер и - во понеделник куќата е полна со луѓе. Што би правеле вие? Се разбира дека би ја урнале, призна амбасадорот. Па, гледате дека Лигата за демократија само би го следела германскиот пример. Инаку, проблемот е помалу во уривањето, а повеќе во спречувањето диво да се гради.
Е па, тој германски амбасадор денес е изгледа пак во Скопје и повторно ја гледа суровоста на власта. Овој пат си молчи и си трае: страдалници не се неговите (и европски) галеничиња.

Ѓорѓи Марјановиќ

МАГИСТЕР

Пред многу години Југославија едно време ја водеше една дама по име Милка Планинц. На таа тема (жена премиер) се јави едно чудо вицови. Некои од нив, денес ги препознавам приспособени на сметка на една друга дама (жена - министер за внатрешни работи).Што беше, како беше, како управуваше Милкица со земјата, сега веќе не е ни важно. На неа денес се сеќавам само по една работа: откако ѝ помина мандатот, во разговор со новинарите, изјави дека многу научила управувајќи со земјата. Прво што тогаш ми падна на памет беше дека оваа појава може да се сретне само кај нас. Насекаде во светот луѓето учат цел живот на угледни школи за да може потем, ако се случајно или намерно дојдат на власт, да го реализираат она што го научиле. Кај нас луѓето доаѓаа на власт за да учат (!?). А учеа главно на сопствените грешки. Тоа беше толку добра школа што шегобијците фатија да иронизираат: “Англичаните учат на Оксфорд и Кембриџ, а ние - на грешките!” Нејсе, бидна што бидна. Плодовите од ваквите методи ги знаеме: Југославија заврши онака како што заврши, веројатно и благодарение на овој авангарден начин на учење и управување со земјата.
Не верував дека и во суверена Македонија, особено не раководена од Партијата за македонското национално единство, ќе доживеам да слушнам реприза на изјавата на госпоѓа Планинц, а тоа, ете, сепак се случи. Младиот војвода, верен на своите предизборни ветувања, направи темелни промени. Откако првин неговите министри направија р’шум по министерставата, конечно и тој реши да смени неколкумина од нив. Речено-сторено! Само (и тоа е особеност на македонцките работи), наместо какво и да е објаснување зошто некои министри одлетаа, премиерот јавно вети дека ќе ги правел амбасадори. Свесен за прашањето што ќе си го постави секој граѓанин (“Како е можно еден неуспешен, а понекогаш дури национално штетен, министер одеднаш да стане амбасадор, кога се знае дека дипломатијата е сепак професија, а не политичка синекура?”), тој, во стилот на госпоѓа Планинц, побрза да одговори дека таа една година министерување била голема школа за “реконструираните” господа и дека сега тие биле кадарни да бидат амбасадори каде што ќе посакаат (!).
Веќе утредента добив е-маил, во кој еден пријател, огорчен од оваа изјава, фати на долго и на широко да ми го толкува она што мене и така ми беше јасно: дека премиерот со оваа “филозофија” го деградира значењето на образованието. Доволно било некого да го земат во владата и, по една година министерување, и од ментално говедо да направат амбасадор par excellence! Намерно претерувам!
Деновиве, сосема случајно, видов дека “филозофијата” на премиерот ја прифатиле и во други средини на јавната власт: една интелигентна млада дама, што на постдипломскиот курс по кривично право и криминологија на Правниот факултет во Скопје магистрираше со одличен успех, дојде да ме замоли да ѝ бидам рецензент на книгата (нејзината магистерска теза) што сака да ја објави. Зошто да не! Ако можев да го потпишам извештајот за оценка на мегистерскиот труд, не гледам зошто не би бил и рецензент при нејзиното објавување. Патем ја прашав дали виде некој аир од трудот што го вложи за да магистрира (дамата, инаку, работи во едно од нашите јавни обвинителства како стручен соработник) и дознав дека тоа не е случај. Спротивно на сите очекувања, таа, наводно, нема шанси ни сега (при претстојните именувања) ниту пак в иднина да стане јавен обвинител. Се обидов да дознам кои се луѓето што ја “истиснале”. Ниедно од имињата што ми ги кажа не ми значеше апсолутно ништо.
И пак ми отиде умот во одамна изминатите времиња на комунизмот (што во карикатурален вид се повторуваат денес): и таму во струката главно се напредуваше бладодарение на партиската верност, преданост и провереност, а не врз основа на стручните квалитети.
Тогаш, барем на Правниот факултет во Скопје, упорно настојував да воспоставиме, ако не начелен став, тоа барем некаква практика, лошите студенти да не смее да бидат бирани за студентски раководители. Попусто! Колку што некој беше послаб студент, толку поголеми му беа шансите да се качи повисоко по скалилата на партиската и државна хиерархија.
Зошто тогаш воопшто пишувам на оваа тема? Не оти нешто ќе изменам со овие редови во земја во која и на чистачките им бараат партиски книшки на ВМРО (и тоа е основната, но не и единствена, разлика меѓу комунистичкото и вмро-вското владеење)! Не ми паѓа на памет! Каква им е смислата тогаш? Да го кажам тоа што ми тежи и да си олеснам. А и “да не рекнев дека не сам им рекнаја”, кога еден ден нашиве млади управувачи со земјата ќе ја доживеат судбината на старите клети комунисти (а секако ќе ја доживеат).
Сепак, за да не биде пишувањево во стилот на она “рекла-кажала”, самоиницијативно решив да поразговарам со републичкиот јавен обвинител. Не станува збор за каква и да е протекција, меѓутоа, како раководител на постдипломските студии по кривично право и криминилогија, ме интересира зошто јавното обвинителство (денес!) толку ниско го вреднува фактот што некој негов соработник вложил дополнителен труд за проширување и продлабочување на своите знаења и се здобил со титулата магистер. Не интервенирам, значи, за никого, туку за принцип. Инаку, дипломите што ги даваме очигледно немаат никаква смисла. Наместо каков и да е одговор на ова начелно прашање ми беше речено дека дамата имала и друго лице (!?). Настојував врз принципот: обвинителите не се именуваат поради ваквото или онакво лице, туку врз основа на својата стручност, пред сѐ (А и кој човек има само едно лице?). Ме интересира зошто се омаловажува образовниот степен со кој се здобила на Правниот факултет како највисока правнообразовна институција во земјава. Не ги знам многу апотекарските рангирања во образованието, но еден магистер формално има (и мора да има) повисок ранг од еден вмро-вски приправник. И споменав дека тоа ме интересира пред, евентуално да седнам и да напишам нешто на таа тема. Власта реагираше во стилот што ѝ прилега на моќта: “Море, пишувај бе што сакаш!” (токму така, на “ти”, ми се обрати мојот некогашен студент, г. Ставре Џиков) и јас, еве, со негова дозвола правам така. Да се знае колку чинат дипломите што мачно (и скапо) се печалат на постдипломските студии. Притоа не е кој знае колку утешно што вака, не ретко, минуваат и докторите на науки: околу идеите на младиот д-р Игор Јанев, на пример, се крена голема врева, со нив се запознаени (и ги прифаќаат) и некои членови на владата, зад нив формално застана и Македонскиот Пен клуб, а тој сѐ уште е невработен.

Ѓорѓи Марјановиќ

ТИКВА БЕЗ КОРЕН

Пред некоја недела на кејот на Вардар љубезно ме поздрави непознат човек и, како што е веќе ред на овие простори, веднаш фати да се распрашува каде одела оваа власт. “Кај што тргнала!”, одговорив лаконски, а човекот, очигледно незадоволен од неа, решително ме дополни: “Ако претходно не акне во некоја карпа и не си го скрши вратот!”. На ова, убеден во неговото опозиционерство, го прашав на која партија ѝ припаѓа. Ликот на остриот критичар на македонцките власти за миг се измени и тој со анѓелска насмевка ми рече дека е во партијата во која му е местото на секој чесен Македонец - во ВМРО! “Шутрак!”, си реков и без збор му го свртев грбот. Потем долго им се исчудував на многумина мои сограѓани кои, иако наполно свесни за несмасноста, за предавничкото сметкаџиство, за лошото друштво со чија помош се држи на власт партијата со трофејното име, сепак безрезервно ѝ припаѓаат токму на таа партија.
Истата вечер можев да се уверам дека од оваа болест страдаат и луѓе од кремот на македонската памет. Беше четврток, а тоа е ден за концертите на Македонската филхармонија. До мене седна еден мој верен читател, драг познаник, универзитетски професор и веднаш фати да го фали мојот “БАЈ ГАЊО” од ДНЕВНИК. Беше јасно како бел ден дека е наполно согласен со основната порака на текстот - оти е далеку од умот во Болгарија да се испраќа за амбасадор човек што себеси се чувствува Болгарин. Во еден момент, меѓутоа, за време на концертот, се свестив дека мојот познаник еднаш го видов на некаква трофејна партиска прослава. За време на паузата (ѓоа патем) прашав: “Вие, инаку, сте член на ВМРО?” и го добив најмакедонскиот од сите можни одговори: “Се разбира!”. На ум ми дојде човекот што дента го сретнав на кејот! И загубив секаква желба за разговор.
Не мина ни ден-два, а преку е-маил добив порака од драг човек, што високо го ценам, а што дефинитивно ме убеди дека болеста што ја спомнав добила планетарни размери. Во пораката од другата страна на Атлантикот, меѓу другото, стоеше: “Со Лигата за демократија во мислите, со ВМРО во срцето!” Другото не го паметам, другото не сакав ни да го читам! Толку ме погоди ирационалноста на исказов. И се сетив на еден стар џентлмен, долгогодишен маченик за Македонија, кој, на времето, пред првите парламентарни избори, ја одбил понудата да влезе во партијата на младиот војвода. На зачуденото прашање како може тоа да го одбие човек што толку години поминал на робија за идеите на ВМРО, стариот џентлмен кратко одговорил: “ За идеите на ВМРО, не на ДПМНЕ!” На некои луѓе ќе им треба можеби и цела вечност за да го сфатат она што стариот џентлмен го сфатил во еден единствен миг: дека четирите букви се македонски мит, а другите пет -само политичка конјунктура. Но, тука, претпоставувам нема фајде ни од зборување ниту од убедување.
Кога еден понеделник го коментирав сево ова пред моите партиски пријатели, еден духовит господин иронично предложи на нашиот втор конгрес да си го смениме името. Да се викаме: “ВМРО - Лига за демократија”. Само така ќе може да ги излечиме оние што боледуваат од расцеп на личноста: “Со Лигата за демократија во мислите, со ВМРО во срцето!”
На почетоците од плурализмот имаше сериозни размислувања за тоа законски да се забрани злоупотребата на четирите букви заради политичка добивка, како и на земскиот грб на Македонија, впрочем...
А пропос грбот: како се случи тоа нашите “национални неоромантичари” преку ноќ да се претворат во голи натуралисти и да го заборават сето она за што се изјаснуваа пред да станат власт: едно време не можеа да им простат на владејачките СДСМ-овци што не донесуваат закон за грбот.
За оние што не знаат, според чл. 8 од Уставниот закон за спроведување на Уставот на Република Македонија, “законот за грбот (...) на Република Македонија ќе се донесе во рок од шест месеци од денот на прогласувањето на Уставот”. Не шест месеци, туку полни шест години и кусур поминаа под владеењето на СДСМ-овските уставобранители, но закон за грбот не беше донесен. Чудно и пречудно, меѓутоа, дека ова прашање не ѝ паѓа на памет ни на денешната владејачка партија. Можеби затоа што се плаши дека Оној што самиот себеси се проценува на повеќе од милион дојчмарки ќе ѝ побара композитен грб на кој ќе фигурираат и македонскиот лав и албанскиот двоглав орел. Само тоа може да биде вистинската причина што и натаму патуваме со уникатни патни исправи - пасоши без грб!
Шегата на страна! Прашањето на грбот е сериозна работа и треба да се најде на дневен ред и на јавноста и на парламентот. Си земам слобода да потсетам на ставот на Лигата за демократија за ова прашање! Цитирам: “За симболите на Република Македонија” (ДЕМОКРАТСКИ ФОРУМ, бр. 8, декември 1991, стр. 5).
“Социјалистичкиот” грб на Македонија, сочинет по војната на брзина и на куп заедно со грбот на Југославија и на другите (тогаш “народни”) републики, а според образецот на болшевичкиот советски грб, може да послужи како доказ над доказите само за едно нешто: за тврдењето на некои наши мили добрососеди дека Македонија е географски поим! На него е прикажана една планина и една река, опкружени со малу класје и уште некои билки што виреат на оваа почва, подврзани со некаква фолклорна панделка и закитени со задолжителната црвена петокрака како знак за распознавање на автентичните комунисти. Ништо, апсолутно ништо друго не може да се прочита од хералдичките симболи на тој грб! Тоа би можел да биде и грб на “социјалистички” Авганистан или Пакистан или на која и да е друга земја што може да се пофали барем со една планина и со една река. Сонцето од грбот и така нѐ грее сите!
Но, затоа пак, заслужувал или не, лавот е најмалу 400 години на грбот на Македонија, патем речено: со хералдички белези дијаметрално спротивни од тие на бугарскиот грб, само што тоа творецот на “социјалистичкиот” грб (сликарот Ѓорѓе Андрејевиќ - Кун) очигледно воопшто не го знаел.
Лигата за демократија се солидаризира со предлогот на академикот д-р Александар Матковски, на Македонија да ѝ се врати стариот, традиционален грб, како еден од доказите, впрочем, дека ние не сме тиква без корен, при што на Македонија никако не може да ѝ наштети тоа што, според грбот, пак ќе се најде среде лавовските племиња на Европа (...).
И само уште нешто: државните симболи (...) не смеат да се употребуваат како симболи на која и да е посебна политичка партија. Тоа се симболи за препознавање на државата и како такви - строго натпартиски!
Ете, така предлагавме во далечната 1991 година! Според идеологијата на оние што денес ја водат Македонија, ние сме изгледа сепак тиква без корен (или, поточно, заедно со мајка Болгарија!) - две тикви на еден корен!

Ѓорѓи Марјановиќ

ВРЕМЕПЛОВ

Прославата на десеттата годишнина од Лигата за демократија мина убаво: не се усрамивме со својата скромност! Првин, дојде едно чудо народ, меѓу нив и доста видни луѓе од нашиот јавен живот и од медиумите. Тие што не дојдоа, европски коректно се јавија за да се извинат (претседателот Глигоров) или тоа, придружено со честитки и убави пригодни зборови, шармантно го сторија преку малиот екран (г. Павловиќ-Латас). Потем, ако Лигата и не е кој знае колку богата партија, нејзините членови не се лумпенпролетери и имаат усет за европски манири, па сосема сериозно го сфатија мојот апел да донесат од дома по некој прилог за прославата: Зафе (мојот професор по физика), за да не бидеме покусо од другите, донесе шампањско, Гоца (од Небеската телевизија) торта од КАНЕЛА (со неа ме сликале во ВЕЧЕР СПЕЦ), госпоѓа Стојчевска направи еден куп солени стапчиња, срцулиња (мајка да еде, ќерка да гледа, на ќерку да не дава!), други донесоа пити, кифлички, кикиритки, колачиња, госпоѓа Дора цело попладне месела гурабии, господин Аврамчев (сениор!) ни подари од својата прочуена гевгелиска ракија... Имаше и парични прилози! Фала им, уште еднаш на сите! На главниот спонзор, адвокатот Игнат Панчевски, посебна благодарност! Фала им и на неспомнатите!
И сега, еве, седам и се присеќавам за она што било. А било како што било и е како што е! Едно нешто сепак изгледа остана неизменето - “Македонија има власт каква што не заслужува” (ДЕМОКРАТСКИ ФОРУМ, бр. 9 од мај 1992):
Гледајќи го циркусот што се направи со “иницијативата” на здравите леви сили за предвремени избори (како и денес во 2000 година!), граѓаните на Македонија веројатно многу пати си го поставуваа прашањето: заслужува ли оваа земја вакво (неасолно) собрание и ваква (уште понеасолна) власт? Одговорот на Лигата за демократија е: “Не! Македонија има власт каква што не заслужува!” А еве и зошто!
Првин, народот во Македонија не е ни најмалку виновен што здравите леви сили, на почетокот од преминот од “едноумието” кон повеќепартиска демократија, му поставија уште една стапица на тој пат во вид на мнозински изборен модел. Како што е познато, овој модел им одговара на големите земји, на земјите со строго стратифицирана социјална структура и на големите партии со изградена партиска “инфраструктура”. А Македонија ниту е голема земја, ниту има класно строго раслоено население, ниту пак има големи партии, освен една - онаа што повеќе од четириесет години беше власт во неа, но и таа во фаза на распаѓање и самоуништување.
Да не беше “албанската изборна инвазија” (што кај Македонците го роди стравот дека во својата родна земја ќе бидат потчинети на власта на едно малцинство), здравите леви сили несомнено ќе освоеја барем два пати повеќе места и ќе можеа (...) да формираат своја мнозинска влада. Нашите национални неоромантичари ја искористија паниката што го зафати македонското население и (во моментот кога сакаа дури и да излезат од македонската трка?) “победија” освојувајќи повеќе од која и да е друга политичка партија.
Така се покажа дека Лигата за демократија беше во право кога во предвечерието на изборите (кога с$ уште се биеше битката за изборниот модел) од трибините многу пати повторуваше дека, што и да сторат комунистите тоа ќе излезе на нивна штета. За жал, излезе и на штета на македонскиот народ и на штета на демократијата во Македонија.
Подоцна дознавме (па и судски докажавме!) дека ни самите изборни резултати не биле особено чисти. Се слушнаа гласови и за “посебната улога” на Службата за државна безбедност во текот на изборите. А се знае што значи тоа. И така, благодарение на здравите леви сили, Македонија доби парламент каков што не заслужува.
Со сиот респект спрема она што упорно, трпеливо и систематично го прави врз планот на меѓународното признавање на Македонија, Претседателот на републиката, од своја страна, даде голем придонес земјата да добие и влада каква што не заслужува. Имено, наместо да ја почитува процедурата вообичаена во секоја демократија и мандатот да ѝ го довери на партијата со најмногу пратеници во парламентот, па таа да си крши глава во настојувањето да формира влада, Претседателот реши (а Собранието за жал се согласи) да експериментира со едно чудо-невидено: со некакваси “експертска влада”. И така, пак благодарение на здравите леви сили (чијшто член е и Претседателот на републиката!), Македонија доби влада каква што не заслужува.
Што се однесува до “иницијативата” на здравите леви сили за распуштање на Собранието и за предвремени избори, таа се покажа обичен (и тоа мошне лош) политички маркетинг и ништо повеќе: тие нови момци немаа ни најмалку искрена желба за нови избори. Да имаа, немаше да си играат играчки со некаквиси “иницијативи”, туку ќе го послушаа советот на Лигата за демократија и ќе го отвореа прашањето за доверба на владата (од која и така сите партии во парламентот се откажуваат). Откако ќе се урнеше владата што никој не ја сака, а не ќе можеше да се формира нова, што барем некому би му била по волја, ќе настанеше она што во вистинските парламентарни демократии се нарекува “криза” и ќе мораше да се распишат нови избори. Така се прави во светот на демократијата. “Иницијативите” се измислица на едноумието! И така, уште еднаш благодарение на здравите леви сили, Македонија останува и натаму со парламент и влада какви што не заслужува...
Ете, вака беше во Македонија во далечната 1992 година. А вие, драги читатели, проценете колку работите во меѓувреме се измениле. Верно, здравите леви сили веќе одамна не се “леви”, туку “политички центар” (!?). Нашите национални неоромантичари од поодамна ни откриваат колку малу ги засега “македонското национално единство”, а колку голото преживување како власт по цена и на жртвување на народниот интерес. Денес нема веќе “албански изборни инвазии”, но затоа пак има 10-процентни изборни стампеда во кои се промовира нов вид посредна демократија: платениците на PDSh патриотски “гласаат” во името на цели (сонароднички) семејства, а Македонија, ни крива ни должна, добива укори од Ороспијата од Вавилон. Собранието и денес е циркус (при што Лигата за демократија нема причина да се срами од далаверите што во него се случуваат: својот Далавера таа го избрка од членство уште пред првите парламентарни избори). Владата и денес е, најблаго речено, проблематична: во неа учествува една нерегистрирана (значи: нелегална) партија. Во неа седи човек што јавно ги призна своите тајвански марифетлаци. И - никому ништо!
Што ни останува да кажеме? Па, само едно: Да живеат изборите!

Ѓорѓи Марјановиќ

ПСИХОЦИД

Минатата недела (на Водно) една дама, алудирајќи на писанието на д-р Димитар Димитров “ВМРО и етничките Срби во Република Македонија” (ДНЕВНИК, 12.02), ми рече дека знае за што ќе пишувам идната недела. Написот го имав прочитано, но не можев да видам зошто јас (неспомнат ни со име ниту со презиме) би морал да одговарам на нешто што не ме засега: ниту сум етнички Србин, ниту сум човек на Милошевиќ! Второто читање ме зацврсти во тоа уверување: текстот го доживувам како некој вид лична исповед: авторот сака да каже дека во Македонија, по осамостојувањето, и покрај формалниот прекин со стариот режим (дисконтинуитет) сѐ главно останало по старо (континуитет) и дека, “благодетите од таа мека транзиција во прв ред ги ужива нашата комунистичка елита”.
Философите се, инаку, тешко читливи. Со тоа мора да се помирите. За да ви стане јасно што имал на ум авторот, ќе измислам еден пример: замислете си човек што денес се претставува како ВМРО-вец, par excellence, а кој станот во кој живее го добил како заслужен граѓанин од клетите комунисти. Вие, се разбира, знаете - за да му дадат комунистите некому простран стан во најстрогиот градски центар тој мора да бил еден од нив, проверен човек! Има многу луѓе што од денешна гледна точка може да се сметаат за “заслужни граѓани”, а кои комунистите и не помислуваа да ги наградат со цело едно мало богатство во вид на стан, просто-напросто затоа што не беа правоверни, или барем тие не ги сметаа за такви. И сега, кога таков еден правоверен и проверен комунист преку ноќ ќе стане здрав ДПБНЕ-овски идеолог, тоа е раскин со старото, што филозофите го нарекуваат дисконтинуитет. Човеков, меѓутоа, си останува да живее во станот што му го подариле омразените комунисти и тоа ви е тогаш “продолжување да се уживаат благодетите на меката македонска транзиција” или - континуитет! Јасно?
Толку како објаснение на употребената терминологија! Инаку, целиот текст на д-р Димитров многу ми се бендиса. Навистина беше нужно некој барем да се обиде да í ги “приопшти” на македонската јавност клучните библиографски извори за “најбруталната стратегија и тактика на геноцид/психоцид” на Србите врз Македонците. Добар му е и натуралистичкиот приказ на српските злодела! Па сепак, нешто упорно ме буни!
Еве, да признаеме дека е сѐ така како што тврди авторот: џандарите си се џандари, српски-несрпски, и тие (на овие простори и - пошироко) главно тепаат. Тепаа до вчера, а тепаат и денес, во Арачиново, на пример (пак доказ за континуитет во дисконтинуитетот). Да признаеме дека Србите на овие простори навистина извршиле ужасни злодела на геноцид/психоцид (за оние што не знаат да појаснам: кованицава, составена од грчкиот збор “psihi”, душа, дух, и латинскиот глагол “occidere”, убива, би требало да означи еден нов вид злостор, што се состои во убивање на душата на народот). Само, види чудо-невидено! И покрај ужасниот српски геноцид/психоцид, на просторите колонизирани од нив и по 70 години неподносливо ропство, останаа недотолчени милион и кусур, макар и “историско-политички инфериорни” (!?) Македонци. Доказ за тоа дека српскиот геноцид не успеал! Останаа милион и кусур луѓе со висока свест за својата (македонска!) национална припадност, со своја култура и цивилизација. Доказ за тоа дека српскиот психоцид не успеал!
Ајде сега да погледаме како стојат работите со судбината на тие исти Македонци, што по делбата на Македонија останаа во Болгарија. Таму, нели, немало ни “колонизација, ни жандармерија, ни наметнување (болгарска) просвета, црква и култура”. Да имало, д-р Димитров тоа секако ќе ни го “приопштеше”. Македонците, што историските виори ги фрлија зад нашата источна граница, ептен се усреќиле во топлата прегратка на мајка Болгарија. И? Што се случило со нив? Едноставно ги снемало! Аш! Денес нема пукнат Македонец во Болгарија! А оние од ОМО Илинден? Чисти мазохистички настроени психопати или агенти на српските разузнавачки служби (вклучително и на нејзината македонска експозитура - Државната безбедност)!
Ај сега да го прашаме нашиот философ кога ќе напише уште еден ваков (убав) текст во кој ќе нѝ објасни како тоа Србите со толкава монструозна бруталност не успеаја да го сторат она што на нашите источни браќа им успеа без какво и да е насилство: деновиве, ете, и Ороспијата од Вавилон призна дека во Болгарија нема Македонци. (Верно, во тоа многу ѝ помогна токму новата партија на д-р Димитров, потпишувајќи во Софија акт со кој се обврзува да не се плетка многу околу судбината на т.н. Македонци!)
Според д-р Димитров, таму никогаш немало “нарушување на човековите права, што се протегало со децении, под вид на колонистичка администрација, жандармерија, просвета, црква и култура”. Таму, Македонците едноставно ги снемало поради некои физички закони: испариле како малу вода, долго време изложена на топлото јужно сонце. Никој не ги репресирал, никој не ги колонизирал, никој не ги терал да учат болгарски, никој не ги терал да се пишуваат Болгари, а тие, сепак, од чиста благодарност спрема мајка Болгарија, решиле да станат Болгарчиња.
Навистина е прашање на вкус и чест јавно да се расправа за едниот колонизатор, а да се заборава другиот (другите). Некои други Македонци сведочат поинаку за она што било: Петре М. Андреевски (во ПИРЕЈ) сведочи дека на нашите претци, кога си зборувале на својот јазик, Србите верно им пцуеле “мамицу бугарашку”, но, за истиот тој јазик Бугарите им ја пцуеле “мамката мрсна србоманска”. А ги тепале и едните и другите! Така некако и кај Македонецот се јавила свеста за посебниот идентитет, што не е ни српски ниту бугарски. Еден друг македонски писател (Миле Неделковски, во ПОТКОВИЦАТА) го предава разговорот на еден македонски селанец со некојси бугарски полковник Иванов. Селанецот, кој имал свежи сеќавања на српските злодела, му вели на полковникот (види чудо!): “А вие сте полоши!” “Полоши од кого?” прашува полковикот. Одговорот е “Од Србите!” Не верувам дека на д-р Димитров не му се познати овие факти. Како што не верувам дека кога и да е ќе помисли јавно да одговори зошто Србите и нивните потомци ни должат извинување, а не и Болгарите. За Грците веќе и да не зборуваме.
Само, како да бараме извинување од Болгарите кога самиот д-р Димитров (среде Софија) излагаше теорија според која Македонците биле однародени Болгари. Во светлината на тој факт сосема е јасно зошто за човеков не постои (и не може да постои) страдање на Македонците во Бугарија. Но, и тоа е прашање на вкус и чест!

Ѓорѓи Марјановиќ

ИМА НАДЕЖ!

Има денови кога на човека сѐ ќe му тргне наопаку. Минатата недела, претпладне, на пример, долго и безнадежно се вртев по кругот на Медицинскиот факултет барајќи некој да ми каже каде е амфитеатар 2, во кој требаше да се одржи тажна свеченост по повод смртта на еден заслужен Македонец. Дури откако најпосле го пронајдов празниот амфитеатар (во кој, патем речено, во далечната 1958 годин, како бруцош по медицина, слушав предавања по физичка хемија), сфатив дека сум ги побркал деновите: комеморацијата требаше да се одржи во понеделник, а не во недела! Нејсе! Кога веќе бев тука, решив да посетам еден пријател, па заедно да појдеме кај еден сликар (инаку, сопруг на мојата најдрага душманка од СДСМ), чии слики многу ги сакам. Но, кога нешто ќе тргне наопаку (според Марфиевите закони), наопаку и продолжува: мојот пријател не беше дома, па мораше да отпадне и посетата кај Илија и Илинка. Потоа отидов на факултет за да си ја проверам електронската пошта. Излезе дека немам приклучок кон ИНТЕРНЕТ. Е, тогаш веќе кренав раце од сѐ и се вратив дома. Ручекот не чинеше (пилешкото ми се виде сирово, речиси непечено).
Се обидов да читам СТАРТ. Ги прегледав насловите и поднасловите: кој од кого посив, помрачен: “Џафери го плаќаат за уништување на Македонија” Добро утро! Арно ви текна конечно! “Хеленик петролеум ја продава ОКТА”! Па што дека, нивна е, ќе прават што сакаат.
“Далаверизација” на македонската економија! Мугбил Бејзат (во своето интервју) се поплакува дека позицијата на Републичкиот судски совет била девалвирана. Кога ова тело на времето го составуваше СДСМ, тоа беше crème de la crème на нашата струка, сега (кога го дополнува ДПБНЕ + PDSh) одненадеж се чини. Види мајката! Измамените наивци од Битола ќе формираат А-ТМРО (Антритерористичка македонска револуционерна организација)! Оф, мила моја мајко! Има ли крај на македонските будалштини? Малолетнички криминал. Женска верзија на приказната за македонскиот слуга Јернеј и неговото право (Олгица Трајковска версус Димитар Димитров & комп.). Сѐ на сѐ: “Темни облаци над Македонија”!
Го фрлив луксузниот македонски разбудувач на самоубиствени нагони велејќи си дека веќе никогаш нема да го читам (небаре СТАРТ е виновен за црнилата на Македонија “и пошироко”).
Тогаш зацвони телефонот: Лиле Крстева си стои на ветувањето да нѐ известува (нас селаните од Сингелиќ Вилиџ) за концертите од нејзиното училиште: младите пак ќе свират во фоајето на МНТ.
И туку, без каква и да е разумна причина, сивилото на тој (инаку прекрасен) зимски ден фати да се повлекува. А имаше и зошто: Младинскиот камерен оркестар на Музичката младина на Македонија славеше 15 години од своето постоење. Какво славје, Господи!
Првин едно 17-годишно сатирче од Штип (Марјан Јаневски) засвире на својата волшебна флејта и дефинитивно ги растера “Темните облаци над Македонија”. Над “матна и крвава Македонија” толку се разведри, времето се отвори, се разубави што младите музичари (привршувајќи ја Хајдновата Проштална симфонија) фатија еден по еден да стануваат, да си одат, гаснејќи ги свеќите од двата црковни попилеи. Потем се појави една малечка, малечка Ана (Арангелова, 1986!) и, со еден убав Бах, ни ги разгали потресените македонски душички.
За крај ја беа оставиле Моцартовата музичка шега, во која Влатко Крстев настапи со “бомбе”то на дедо му, двајца гудачи свиреа во бањарки, а диригентот (Вања Николовски - Ѓумар) строго внимаваше да се одржува пристојно растојание помеѓу коленцата на младите музичари и музичарки. Едно време, кога си ја симна “престилката” од градите и си ја раскопча кошулата, сериозно се исплашив да не продолжи со тој стриптиз. Но, сѐ добро се сврши.
И додека аплаузот полека замираше, еден џентлмен покрај мене се исправи меѓу редовите, погледна накај таванот (Небото?) и, веројатно и не мислејќи дека некој ќе го чуе, изусти: “Има надеж!”.
Да, да, мили мои, има надеж! Она што ќе остане зад нас, она што ќе сведочи за нас, е она што го правиме во доменот на вистинските вредности: културата, пред сѐ! Ова што го прават младите музичари, сликари, вајари, писатели.
Благонадежните ни министри за култура може колку сакаат да се расфрлаат со десетиците илјади марки за нео-болгарски рецитали на своите партиски пулени. Овие никогаш не ќе може да го доживеат она што му се случи на пијанистот Симон Трпчевски во Пловдив (на пробата да станат сите членови на оркестарот и за своја душа да му ракоплескаат на младиот волшебник од Македонија). Тоа со пари не се купува!
Потем, веќе не ми беше ни тешко (ниту безнадежно!) да се зафатам со организирање на нашиот скромен коктел по повод десеттата годишнина од основањето на Лигата за демократија (11 февруари 1990 година, во Драмскиот театар, со благослов на неговиот тогашен директор г. Благоја Чоревски!). Верно, немаме пари за кавијар и шампањ, ниту за полжави, сипи и други морски плодови (како богатите партии во Александар Палас). Ќе има само по една пијачка и муабет за македонцките работи!
Си мислам, па си мислам, можеби сега би можел да го повикам и г. Глигоров да ни се придружи. На времето, како Претседател на републиката, во една пригода ме праша како би гледал на неговата желба да # пристапи на Лигата за демократија. Јас само се насмеав и реков: “Со Вашата популарност и ПЦЕР би победил на изборите!” (Приказнава има и продолжение, само не за во овој контекст.) Сега, кога човеков е само екс-президент (а не претседател на сите граѓани на Македонија), не би имал ништо против да ни се приклучи.
Во секој случај, може да сврати (со госпоѓа Нада) на нашиот коктел: утре (петок), 20 часот, Клубот на пратениците! Смокинг не е задолжителен, ниту пеперутка!
Кого да викнеме од новинарите? Пред сѐ г. Никола Младенов (во чијшто МЛАД БОРЕЦ, пред десет години, бесплатно ја објавија политичката платформа и Програмата на Лигата за демократија), г.г. Бранко Геровски и Александар Дамовски, што стрпливо ги објавуваат моиве (пролигашки!) колумни, г. Горан Михајловски во знак на политичка поддршка за она што го прави во ВЕЧЕР, госпоѓица Оливера Трајковска од А1 и госпоѓа Гоца Стошиќ од небеската телевизија. Друг? Да не претеруваме, Лигата за демократија е мала партија, не ќе има средства да плати за повеќе гости.
А да ставам: секој да донесе по некој мал прилог за забавата? Та нели направи така принцот од Велс за Нова година? Ако можеше тој, зошто да не можеме и ние? Не се сомневам дека душманите и нашата сиромаштија ќе ја протолкуваат како ароганција на елитата? Само, кому му е грижа за мислењето на нашите душмани?

Ѓорѓи Марјановиќ