СРАМНИЧЕ

Некои пријатели (и добронамерни читатели) сериозно ми замерија што во моето СОЧИНЕНИЕ не сум му одговорил на несудениот македонски амбасадор во Унгарија во врска со епизодата со “ценкањето” околу сликата. И натаму мислам дека за тоа немаше (и нема) потреба: ако целата приказна е авторска фикција на кандидат-амбасадорот, јасно е како бел ден дека и таа епизода е плод од истата творечката фантазија. Па сепак, епизодата со сликата ми даде идеја (денес, еден ден пред заминувањето во Стразбур) да си ја напишам “домашната работа” за ДНЕВНИК, за да не мора редакцијата после да им се извинува на читателите.
Имам неколку добри слики од македонски автори. Некои ми се подароци од самите автори (еден прекрасен цртеж од Благоја Николовски, неколку графики што како новогодишни честитки ми ги испраќаше од Белград Илија Костов), некои се подароци по повод некои мои важни успеси (докторирањето, да речеме), ниту една единствена слика не ми е од подарок од родители или од блиски на моите студенти. За да бидам сосема искрен, еднаш (без да знам) сум бил во опасност да добијам и ваков подарок!
Еден ден еден пријател ме замоли да примам некоја дама. Сакала да поразговара со мене. Беше тоа спроти јунската сесија и се знае за што се разговара со професорите. Сепак, знаел - не знаел, не можев да одбијам да разговарам. Формата налагаше да се видиме. И, еве ти ја, дојде. Како што си мислев: вака и вака, вели, кај вас треба да полага едно момче. (“Знаете татко му е полковник на КОС!”, значајно нагласи, небаре се работеше за принцот од Велс или за грофот од Париз.) Детето вредно учи, но, знаете како е, не би било лошо малу да го окуражите. Се разбира, толку можев да сторам. Толку секогаш правам.
Момчето (Српче, со “штуцовани бркови”) кривичното право не го беше ни пипнало, така што (за да положи) требаше многу повеќе од куражење. И, се разбира, падна. Падна и следниот пат и така неколку пати. Кога најсетне се свести дека ништо не помага освен да седне и да учи, така и направи. И положи! Дури и со добра оценка.
Не мина многу време, а јас кај мојот пријател (оној што ме молеше да ја примам) видов неголема, но убава слика од сопругот на дамата. Машала, му реков, ти пораснаа акциите. Веќе купуваш слики и од познати скапџии. Пријателот театрално офна: “А, бе, професоре, ми рече, за тебе беше подготвена четири пати поголема слика од оваа, а ти го бутна детето.”
Инаку, во кабинетот на Правниот факултет имам една бизарна графика (“Мала промена”) од Илија Костов. Бизарна велам зашто на графиката фигурира некакво суштество за кое не би можел да се заколнам дали е стаорец или нилски коњ. Но, што да се прави, така слика Илија, маџирмаалец, неколку години помлад од мене, што живее и работи во Белград.
Ме беа поканиле на некаков собир на правници во Сојузното собрание и притоа добив дневници за кои не можев ни да сонувам. Една квечерина појдов да го посетам во неговото ателје мојот драг маџирмаалец, графичарот Илија Костов (на Косанчиќев венац 11). Жена му и тој очигледно се подготвуваа да вечераат: на една бела простирка на масата имаше конзерва сардели, кромитче и лепче. Се испоизнапоздравувавме, се распрашавме за јуначкото здравје, а потем замолив да видам што работи во последно време. Ме бендиса графиката што ја спомнав и прашав колку би чинела. Илија рече една сума, а јас, кога се свестив колкави дневници добив дента, воопшто не се двоумев да си ја купам. И така ми остана спомен од Илија и од советувањето во Сојузното собрание.
Поминаа години, еден ден се сретнав со една важна дама (директор на една од најзначајните државни галерии во Скопје) и збор по збор, туку фатив да # зборувам за Илија. Вака и вака, велам, човекот е одличен графичар, страда без средства во Белград, а во Македонија речиси никој и не знае за него. Како би било да му организираш изложба во твојата куќа. Дамата изненадено ме погледна и речиси навредено ми одговори дека таа е директор на... (да не речам на што), а тоа не било социјална установа. Одговорот го почувствував како шлаканица. Помина една година. Уште бевме во Југославија, а во Белград се одржуваше традиционалното графичко биенале. Еден ден, пресреќен, прочитав во ПОЛИТИКА Илија Костов (во силна меѓународна конкуренција) ја добил главната награда на биеналето. Наградата, инаку, носеше ретроспективна изложба во Музејот на современата уметност покрај Сава и репрезентативна колор-монографија за творештвото на победникот.
Пак случајно налетав на важната дама и не можев да истрпам да не ја пецнам: “Прочита ли? Нашиот социјален случај го добил Златниот клуч на Белград, а ти не сакаше да му организираш ни една изложба”. “Ах, Ѓорѓи, воздивна со досада дамата, кој знае според какви критериуми се делат наградите на тоа биенале...” Овој пат нејзината реакција не ме погоди, туку ме шашардиса! Македончето во Белград немаше практично што да јаде, а оваа важна госпоѓа се сомнева дека Србите од кој знае какви причини решиле да прескокнат едно чудо свои и странски сликари и да му ја доделат наградата на Илија. Кумановци би рекле: “Да се крстиш с’с леву руку!”
И така Илија беше и остана непознат во Македонија. Го знаат во Европа, но не и дома. Југославија се распадна, а ние со Илија веќе не се видовме ниту се чувме. Можеби новото младо лудо (убаво) директорче на Музејот на современата уметост ќе ги прочита овие редови и ќе стори нешто да се исправи неправдата спрема Илија. А дека е неправда, не сакам ни да расправам. Би рекол дури: чист резил! Туку здравје, не ни е ни прв ниту пак ќе ни биде последен резил. Во резили барем не сме во оскудица!
И за другите слики што ги имам би можел да раскажам по една приказна, но ниедна не е таква што да се срамам поради неа. Само, голема фајда од тоа! Ни некои други не се срамат, иако би имале и зошто и одошто. Изгледа просто немаат орган за срам. Тоа на македонски се вика “срамниче”? Не (ѕирнав во Речникот), срамниче било нешто друго. Нејсе, има врска со срамот, а убаво е за наслов.