Некои пријатели (и добронамерни читатели) сериозно ми замерија што во моето СОЧИНЕНИЕ не сум му одговорил на несудениот македонски амбасадор во Унгарија во врска со епизодата со “ценкањето” околу сликата. И натаму мислам дека за тоа немаше (и нема) потреба: ако целата приказна е авторска фикција на кандидат-амбасадорот, јасно е како бел ден дека и таа епизода е плод од истата творечката фантазија. Па сепак, епизодата со сликата ми даде идеја (денес, еден ден пред заминувањето во Стразбур) да си ја напишам “домашната работа” за ДНЕВНИК, за да не мора редакцијата после да им се извинува на читателите.
Имам неколку добри слики од македонски автори. Некои ми се подароци од самите автори (еден прекрасен цртеж од Благоја Николовски, неколку графики што како новогодишни честитки ми ги испраќаше од Белград Илија Костов), некои се подароци по повод некои мои важни успеси (докторирањето, да речеме), ниту една единствена слика не ми е од подарок од родители или од блиски на моите студенти. За да бидам сосема искрен, еднаш (без да знам) сум бил во опасност да добијам и ваков подарок!
Еден ден еден пријател ме замоли да примам некоја дама. Сакала да поразговара со мене. Беше тоа спроти јунската сесија и се знае за што се разговара со професорите. Сепак, знаел - не знаел, не можев да одбијам да разговарам. Формата налагаше да се видиме. И, еве ти ја, дојде. Како што си мислев: вака и вака, вели, кај вас треба да полага едно момче. (“Знаете татко му е полковник на КОС!”, значајно нагласи, небаре се работеше за принцот од Велс или за грофот од Париз.) Детето вредно учи, но, знаете како е, не би било лошо малу да го окуражите. Се разбира, толку можев да сторам. Толку секогаш правам.
Момчето (Српче, со “штуцовани бркови”) кривичното право не го беше ни пипнало, така што (за да положи) требаше многу повеќе од куражење. И, се разбира, падна. Падна и следниот пат и така неколку пати. Кога најсетне се свести дека ништо не помага освен да седне и да учи, така и направи. И положи! Дури и со добра оценка.
Не мина многу време, а јас кај мојот пријател (оној што ме молеше да ја примам) видов неголема, но убава слика од сопругот на дамата. Машала, му реков, ти пораснаа акциите. Веќе купуваш слики и од познати скапџии. Пријателот театрално офна: “А, бе, професоре, ми рече, за тебе беше подготвена четири пати поголема слика од оваа, а ти го бутна детето.”
Инаку, во кабинетот на Правниот факултет имам една бизарна графика (“Мала промена”) од Илија Костов. Бизарна велам зашто на графиката фигурира некакво суштество за кое не би можел да се заколнам дали е стаорец или нилски коњ. Но, што да се прави, така слика Илија, маџирмаалец, неколку години помлад од мене, што живее и работи во Белград.
Ме беа поканиле на некаков собир на правници во Сојузното собрание и притоа добив дневници за кои не можев ни да сонувам. Една квечерина појдов да го посетам во неговото ателје мојот драг маџирмаалец, графичарот Илија Костов (на Косанчиќев венац 11). Жена му и тој очигледно се подготвуваа да вечераат: на една бела простирка на масата имаше конзерва сардели, кромитче и лепче. Се испоизнапоздравувавме, се распрашавме за јуначкото здравје, а потем замолив да видам што работи во последно време. Ме бендиса графиката што ја спомнав и прашав колку би чинела. Илија рече една сума, а јас, кога се свестив колкави дневници добив дента, воопшто не се двоумев да си ја купам. И така ми остана спомен од Илија и од советувањето во Сојузното собрание.
Поминаа години, еден ден се сретнав со една важна дама (директор на една од најзначајните државни галерии во Скопје) и збор по збор, туку фатив да # зборувам за Илија. Вака и вака, велам, човекот е одличен графичар, страда без средства во Белград, а во Македонија речиси никој и не знае за него. Како би било да му организираш изложба во твојата куќа. Дамата изненадено ме погледна и речиси навредено ми одговори дека таа е директор на... (да не речам на што), а тоа не било социјална установа. Одговорот го почувствував како шлаканица. Помина една година. Уште бевме во Југославија, а во Белград се одржуваше традиционалното графичко биенале. Еден ден, пресреќен, прочитав во ПОЛИТИКА Илија Костов (во силна меѓународна конкуренција) ја добил главната награда на биеналето. Наградата, инаку, носеше ретроспективна изложба во Музејот на современата уметност покрај Сава и репрезентативна колор-монографија за творештвото на победникот.
Пак случајно налетав на важната дама и не можев да истрпам да не ја пецнам: “Прочита ли? Нашиот социјален случај го добил Златниот клуч на Белград, а ти не сакаше да му организираш ни една изложба”. “Ах, Ѓорѓи, воздивна со досада дамата, кој знае според какви критериуми се делат наградите на тоа биенале...” Овој пат нејзината реакција не ме погоди, туку ме шашардиса! Македончето во Белград немаше практично што да јаде, а оваа важна госпоѓа се сомнева дека Србите од кој знае какви причини решиле да прескокнат едно чудо свои и странски сликари и да му ја доделат наградата на Илија. Кумановци би рекле: “Да се крстиш с’с леву руку!”
И така Илија беше и остана непознат во Македонија. Го знаат во Европа, но не и дома. Југославија се распадна, а ние со Илија веќе не се видовме ниту се чувме. Можеби новото младо лудо (убаво) директорче на Музејот на современата уметост ќе ги прочита овие редови и ќе стори нешто да се исправи неправдата спрема Илија. А дека е неправда, не сакам ни да расправам. Би рекол дури: чист резил! Туку здравје, не ни е ни прв ниту пак ќе ни биде последен резил. Во резили барем не сме во оскудица!
И за другите слики што ги имам би можел да раскажам по една приказна, но ниедна не е таква што да се срамам поради неа. Само, голема фајда од тоа! Ни некои други не се срамат, иако би имале и зошто и одошто. Изгледа просто немаат орган за срам. Тоа на македонски се вика “срамниче”? Не (ѕирнав во Речникот), срамниче било нешто друго. Нејсе, има врска со срамот, а убаво е за наслов.
ЗАЛОЖНИЦИ
Од поодамна се колебам да напишам некој збор на тема “заложници” и никако тоа да го сторам. Можеби затоа што не е сосема јасно кој сè е, всушност, заложник во Македонија. На споменувањето на овој збор, меѓутоа, поголемиот дел од нас мисли на драмата со “војничињата” (според дедовскиот жаргон на г. Кљусев). И ден денес на многумина не им е јасно што навистина се случило со војнициве.
Официјалната верзија вели дека нив ги фатиле некаквиси косоварски терористи, па побарале, заради нивното пуштање на слобода, да се пушти од притвор извесен Хасани, што таму се нашол поради мошне прозаично кривично дело (обид за убиство). Нашата владата, загрижена за доброто на своите војници, најде начин ова да му го соопшти на истражниот судија и човеков, за да не си ја оптоварува совеста со четирите млади животи, брзо и ефикасно го пушти притвореникот, а војничињата веднаш потем се најдоа на слобода. После излезе дека именуваниот Хасани се појави пред судот за да си ги земе назад парите од гаранцијата и да се брани од слобода. Излезе дури дека човеков нема врска со какви и да е заложници.
Ако тој нема врска со “драмолетката” на г. Кљусев и комп., се поставува прашањето: за кого тогаш македонската држава ги менувала војничињата. И дали воопшто имало некаква трампа. Дополнителна енигма е од кај му се 200.000 ГМ на Хасани (наводно - обичен работник што чека пензија). Злите јазици трвдат дека функционерите и активистите на PPDSh се препотувале цел еден ден во настојување да ги соберат парите. Ако е тоа точно, тој “обичен работник” и не е толку обичен: тој е многу важен за PPDSh, штом таа коалициона партија со сомнителна легитимност морала да плукне во рацете и да собира пари за гаранцијата. Ако е точен наводот на приштинскиот весник KOHA DITORE, Хасани не е важен само за PPDSh, туку и за косоварите, штом Џафери лично го префрлил на Косово, каде што му бил приреден величенствен пречек и народна веселба со пукање и заедничко сликање за весници. А пак, ако сево ова е точно, тогаш (според теоријата и практиката на кривичното право) PPDSh испаѓа соучесник во грабнувањето на војниците и нивната трампа за Хасани.
Па сепак, иако во јавното обвинителство на Македонија работат луѓе што учеле и полагале кривично право, никому од нив очигледно не му паѓа на памет да фати барем да истражува има ли (и, евентуално, каква) врска помеѓу грабнувањето на војниците и нивната трампа со косоварските терористи. А ако PPDSh соработува со косоварските теористи, тогаш и таа партија е криминална структура. А ако е криминална структура тогаш последно место на кое треба да се најде е - македонската влада. Ако пак е таму, тоа значи дека сепак не е криминална структура и не е соработник со косоварските теористи. А можеби трампа воопшто и немало.
Хасани вели дека не знае ништо за некаква трампа. А во објавеното (строго доверливо) писмо на скопскиот јавен обвинител до истражниот судија стои црно на бело дека токму за тој Хасани се киднапирани тие четворица војници. Владата, од своја страна, дури се пофали со својата трампа, што спречила дополнителни трошоци за мртовечки ковчези и погребни свечености.
И така, клопчето се мрси, се мрси, што, на крајот од краиштата, никој не знае дури ни толку - имало ли воопшто киднапирање, имало ли трампа, ако имало - за кого се трампени војниците (Хасани вели не било за него, писмото на скопскиот јавен обвинител тврди - токму за него). Ви личи ли сево ова на нешто? Постарите ќе се сетат на убавиот замрсен филм чијшто наслов стана синоним за заплеткана приказна со онолку вистини колку што има субјекти во неа: “Рашомон” (оттаму - рашомонијада). Мислам дека е време некој да му сугерира на Милчо Манчевски да се зафати со размрсување на она што македонските власти очигледно не може да го сторат.
Деновиве прикаската со македонските заложници добива нов заплет: војниците, очигледно неблагодарни што владата ги спаси од ковчезите и сè што оди со тоа, бараат надомест на штета за време на киднапирањето и заложништвото.
До мене првин допре приказната за ставот на еден мој драг пријател (и поранешен претседател на Лигата за демократија), кој, наводно, на некоја телевизија не само што им го оспорил правото на надомест на штета, туку побарал и нивна дисциплинска одговорност поради тоа што дозволиле да бидат фатени. Ако точно ми пренеле, ова би било некаква јапонска војничка доктрина: за да одбегне какво и да е заробување, македонскиот војник мора да загине. А, ако загине, ковчег не му гине. Па, нели одбегнувањето на ковчезите е вистинската добродетел на владата во случајов.
Но, ако и не сум согласен со мојот пријател и сопартиец дека војниците може да бидат казнети затоа што биле фатени (не знам некоја армија во светот да ги казнува своите војници и офицери што биле заробени од непријателот), наполно сум согласен со него дека немаат никакво право на надомест на штета. Впрочем, и самиот сум бил војник и сум полагал заклетва. Во неа велевме дека сме готови, ако притреба (не дај Боже!) и животот да го положиме на олтарот на Татковината. И сега, ако ниедна држава на светот не им плаќа надомест на семејствата на загинатите војници (што ќе рече: за најголемата, непоправливата штета што може да се претрпи), по која логика да се обештетуваат оние што претрпеле далеку, далеку побеззначајна и лесно надоместлива штета. Тоа во логиката е нарекува “аргументум а маиоре ад минус”: она што важи за потежок, мора да важи и за полесен случај. Ако државата не е обврзана да плати отштета за смртта на војникот, не е должна да плаќа ни за неговото телесно повредување, заробување, киднапирање и сл. Па белки тоа можел некој да им го каже на нашите “војничиња”. Белки толку можеле да сфатат и самите, без кој и да е да им каже. А тие сепак бараат надомест.
Прво што ми паѓа на памет е: бараат можеби затоа што им ветиле надомест што се согласиле да изигруваат заложници. Ми беше сомнително што толку долго време јавноста не им ги знаеше ни имињата, ниту можеше да им ги види лицата на киднапираните. Уште тогаш си мислев дека Кљусев веројатно бара доброволци. Ако АРМ им исплати каква и да е надомест (а како да прочитав некаде дека Министерството за одбрана им ветува дека ќе ги обештети), ќе имаме доказ над доказите дека доброволци и навистина биле пронајдени.
РЅ: На г. Милчо Манчевски не му барам надомест за авторство на идејата за “Македонскиот Рашомон” (ако реши да го снима). Но, би бил почестен да ме спомне на шпицата.
Официјалната верзија вели дека нив ги фатиле некаквиси косоварски терористи, па побарале, заради нивното пуштање на слобода, да се пушти од притвор извесен Хасани, што таму се нашол поради мошне прозаично кривично дело (обид за убиство). Нашата владата, загрижена за доброто на своите војници, најде начин ова да му го соопшти на истражниот судија и човеков, за да не си ја оптоварува совеста со четирите млади животи, брзо и ефикасно го пушти притвореникот, а војничињата веднаш потем се најдоа на слобода. После излезе дека именуваниот Хасани се појави пред судот за да си ги земе назад парите од гаранцијата и да се брани од слобода. Излезе дури дека човеков нема врска со какви и да е заложници.
Ако тој нема врска со “драмолетката” на г. Кљусев и комп., се поставува прашањето: за кого тогаш македонската држава ги менувала војничињата. И дали воопшто имало некаква трампа. Дополнителна енигма е од кај му се 200.000 ГМ на Хасани (наводно - обичен работник што чека пензија). Злите јазици трвдат дека функционерите и активистите на PPDSh се препотувале цел еден ден во настојување да ги соберат парите. Ако е тоа точно, тој “обичен работник” и не е толку обичен: тој е многу важен за PPDSh, штом таа коалициона партија со сомнителна легитимност морала да плукне во рацете и да собира пари за гаранцијата. Ако е точен наводот на приштинскиот весник KOHA DITORE, Хасани не е важен само за PPDSh, туку и за косоварите, штом Џафери лично го префрлил на Косово, каде што му бил приреден величенствен пречек и народна веселба со пукање и заедничко сликање за весници. А пак, ако сево ова е точно, тогаш (според теоријата и практиката на кривичното право) PPDSh испаѓа соучесник во грабнувањето на војниците и нивната трампа за Хасани.
Па сепак, иако во јавното обвинителство на Македонија работат луѓе што учеле и полагале кривично право, никому од нив очигледно не му паѓа на памет да фати барем да истражува има ли (и, евентуално, каква) врска помеѓу грабнувањето на војниците и нивната трампа со косоварските терористи. А ако PPDSh соработува со косоварските теористи, тогаш и таа партија е криминална структура. А ако е криминална структура тогаш последно место на кое треба да се најде е - македонската влада. Ако пак е таму, тоа значи дека сепак не е криминална структура и не е соработник со косоварските теористи. А можеби трампа воопшто и немало.
Хасани вели дека не знае ништо за некаква трампа. А во објавеното (строго доверливо) писмо на скопскиот јавен обвинител до истражниот судија стои црно на бело дека токму за тој Хасани се киднапирани тие четворица војници. Владата, од своја страна, дури се пофали со својата трампа, што спречила дополнителни трошоци за мртовечки ковчези и погребни свечености.
И така, клопчето се мрси, се мрси, што, на крајот од краиштата, никој не знае дури ни толку - имало ли воопшто киднапирање, имало ли трампа, ако имало - за кого се трампени војниците (Хасани вели не било за него, писмото на скопскиот јавен обвинител тврди - токму за него). Ви личи ли сево ова на нешто? Постарите ќе се сетат на убавиот замрсен филм чијшто наслов стана синоним за заплеткана приказна со онолку вистини колку што има субјекти во неа: “Рашомон” (оттаму - рашомонијада). Мислам дека е време некој да му сугерира на Милчо Манчевски да се зафати со размрсување на она што македонските власти очигледно не може да го сторат.
Деновиве прикаската со македонските заложници добива нов заплет: војниците, очигледно неблагодарни што владата ги спаси од ковчезите и сè што оди со тоа, бараат надомест на штета за време на киднапирањето и заложништвото.
До мене првин допре приказната за ставот на еден мој драг пријател (и поранешен претседател на Лигата за демократија), кој, наводно, на некоја телевизија не само што им го оспорил правото на надомест на штета, туку побарал и нивна дисциплинска одговорност поради тоа што дозволиле да бидат фатени. Ако точно ми пренеле, ова би било некаква јапонска војничка доктрина: за да одбегне какво и да е заробување, македонскиот војник мора да загине. А, ако загине, ковчег не му гине. Па, нели одбегнувањето на ковчезите е вистинската добродетел на владата во случајов.
Но, ако и не сум согласен со мојот пријател и сопартиец дека војниците може да бидат казнети затоа што биле фатени (не знам некоја армија во светот да ги казнува своите војници и офицери што биле заробени од непријателот), наполно сум согласен со него дека немаат никакво право на надомест на штета. Впрочем, и самиот сум бил војник и сум полагал заклетва. Во неа велевме дека сме готови, ако притреба (не дај Боже!) и животот да го положиме на олтарот на Татковината. И сега, ако ниедна држава на светот не им плаќа надомест на семејствата на загинатите војници (што ќе рече: за најголемата, непоправливата штета што може да се претрпи), по која логика да се обештетуваат оние што претрпеле далеку, далеку побеззначајна и лесно надоместлива штета. Тоа во логиката е нарекува “аргументум а маиоре ад минус”: она што важи за потежок, мора да важи и за полесен случај. Ако државата не е обврзана да плати отштета за смртта на војникот, не е должна да плаќа ни за неговото телесно повредување, заробување, киднапирање и сл. Па белки тоа можел некој да им го каже на нашите “војничиња”. Белки толку можеле да сфатат и самите, без кој и да е да им каже. А тие сепак бараат надомест.
Прво што ми паѓа на памет е: бараат можеби затоа што им ветиле надомест што се согласиле да изигруваат заложници. Ми беше сомнително што толку долго време јавноста не им ги знаеше ни имињата, ниту можеше да им ги види лицата на киднапираните. Уште тогаш си мислев дека Кљусев веројатно бара доброволци. Ако АРМ им исплати каква и да е надомест (а како да прочитав некаде дека Министерството за одбрана им ветува дека ќе ги обештети), ќе имаме доказ над доказите дека доброволци и навистина биле пронајдени.
РЅ: На г. Милчо Манчевски не му барам надомест за авторство на идејата за “Македонскиот Рашомон” (ако реши да го снима). Но, би бил почестен да ме спомне на шпицата.
СОЧИНЕНИЕ
Ја гледам фотографијата под која пишува “Паскал Гилевски” и не можам да се начудам како можеше да се случи овој благороден, продуховен лик на софистициран европски интелектуалец, со погледот вперен (некаде настрана) во светлата иднина, да помисли дека него сум го имал на ум под синтагмата “ментално говедо”. Глупаво недоразбирање! За среќа, не”зафатен со сериозни задолженија”, итам да ги разјаснам работите. За тоа нема да ми требаат 45 дена (како на Паскал), но од ова никој не треба да извлекува погрешни заклучоци: јас раскажав една банална дневна случка, а Паскал “вистинска приказна”, а за литература треба време, концентрација, творечки усилби.
Инаку, по објавувањето на Паскаловото сочинение фати да ѕвони телефонот. Првин се јави еден стар пријател (математичар) и навести дека размислува да се откаже од мене: ме знае повеќе од триесетина години, а никогаш не ме запознал во светлината во која ме претставува Паскал. А на Паскал мора да му се верува! Сетне се јави еден активист од Охрид. Неговата реакција беше чисто партиска: на текстот гледаше како на нарачан политички памфлет против првиот човек на Лигата за демократија. Одвај успеав да го разубедам дека за таква работа не би му го трошеле времето на Паскал, еден од најголемите писатели што ги изнедрила Македонија. Така излезе дека нешто мора да напишам. Барем колку да ги смирам духовите. Паскала особено. Само како да му објасниш на еден навреден човек дека го насамариле кога баш нему му обрнале внимание на мојот текст. Изгледа неговиот пријател прв дошол на идејата да го идентификува во смисла на насловот.
Инаку, дека има недоразбирања му е јасно секому што умее внимателно да чита: самиот Паскал, имено, зборува за мојот текст како за “невкусна и измислена приказна, која божем се одиграла во ателјето на нашиот сликар...” Јас раскажувам за релативно банален настан на кој сум бил присутен. Паскал вели: мојата приказна е измислена (“божем се одиграла” значи просто: не се одиграла). И туку фаќа да раскажува друга варијанта на истиот настан. Ако мојата приказна не се одиграла, како може некој да раскажува поинаква варијанта на настан што го немало? Мене мојата може да ми се прости, зашто не сум писател, на Паскал неговата може само да му служи на чест.
Случката што ја раскажав траеше 20-30 секунди (плус-минус!). Ајде да пуштам срце и да речам една или две минути. Повеќе не можело. Јас се отепав настојувајќи да го засолнам идентитетот на наградениот писател, кога, еве ти го Паскал: вака и вака, вели, јас сум тој и тој (да не речам кој!). И раскажува за настан, што, според сите подробности, не можел да трае помалу од еден час. Се восхитував на неговата творечка имагинација, иако некои работи не ме бендисаа. Се надевам дека нема да ми земе за зло ако му укажам на некои ситници што, отстранети, неговата литерарна творба би ја направиле уште повредна.
Не ми пречеше што Паскал во својот расказ го употребува моето име. Ако се знае каква големина е тој, јасно е дека, споменувајќи ме, ме спасил од заборавот. Кога в иднина ќе се препечатуваат неговите собрани дела, во нив ќе го има и моето име. За таа чест човек мора нешто и да проголта. Притоа ми е сосема сеедно колку грдо изгледа мојот лик во неговото литерарно сочинение: ако за овие шеесетина години живот никој не успеал да ми го извалка името, тоа тешко ќе му успее и на Паскал. Каков човек сум јас знаат и моите пријатели и моите душмани. Тука Паскал не може ниту да ми додаде ниту да ми одземе.
Но, непознавањето на кумановскиот говор суштествено ја намалува веродостојноста на приказната. Тоа првин го забележа математичарот (кој вели во Куманово “туека”!?). Сетне излезе дека не сум подобар ни во српскиот (“Син ти, јелда, ќе полага кај мене...”). Залудо да се колнам дека никогаш во животот не сум го изустил зборот “јелда”.
Не му забележувам ни на тоа дека не му се допаѓа мојата фаца. И самиот никогаш не сум сметал дека сум некој филмски артист.
Стручниот суд на Паскал, меѓутоа, за мојот “хулигански стил и перверзен речник, небаре земен од сомнителните булевари или од полуосветлените кабариња и блудни дувла” малу ме погоди. Не познавам сомнителни булевари, никогаш не сум трошел пари ни за осветлени ни за полуосветлени кабариња и блудни дувла. Претпочитам концерти на класична музика. Паскал, како писател, морал да прошета по сите тие места и сигурно знае што се прави таму и како се зборува. Би се впуштил во студии на префинетиот стил и јазик на Паскал, но малу ми е предоцна да се менувам.
Но, она што пред с$ и над с$ ми пречи во Паскаловата приказна е деформирањето на личноста на нашиот словачки гостин. Тој млад човек (на возраст од триесетина години) беше типичен претставник на она што го нарекуваме “средна Европа”: тенко, кревко, убаво воспитано, скромно момче. Беше толку восхитен од амбиентот во ателјето на нашиот домаќин, толку понесен од неговите препознатливи слики, што домаќинот мораше неколку пати да го понуди да се послужи со закуската (печено месо немаше, тоа очигледно е авторска досетка за да може главниот лик да се прикаже како избезумено, дивјачки лапа).
Паскал го претвора младичов во “бик со агресивно однесување”, во “самасар или дубак”(!?), што барем една недела не видел парче леб, па лапа ли лапа. Не се сеќавам дали притоа ждрига и мљаска со мрсните усни, но, тоа не е ни важно. Важно е дека има “перверзни изблици” (!?), истура еден куп гадости на сметка на Русите. За чудо, за разлика од мене, што зборувам лош српски, бикот од Словачка зборува на одличен македонски (“Ах, тие руски...Би ги печел и би ги јадел како шункава”).
Каква врска има со сето тоа снаата на домаќинот (Русинка)? И туку ми текна: нашиот словачки гостин мораше да се претстави во најгрда можна светлина за да се оправда авторот за искажаната длабока мисла за нужната благодарност на Чесите и Словаците спрема Русите.
А, значи, тоа (најважната поента од мојот расказ) Паскал сепак не го негира. Блажена едноставност! Тој само настојува со куп “творечки произволности” да го оправда кажаното.
Меѓу оние што ми се јавуваа во врска со Паскаловото сочинение еден пријател на сето тоа му пријде од сосема друг агол: во него виде неверојатно верен духовен и морален автопортрет на авторот. Не можеше човекот да си дојде на себе од радост, колку Паскал верно се насликал себеси сакајќи да ме оцрни мене. Со тоа можев и да се согласам: во судот за другите секогаш поаѓаме од претставата за себе.
А никој човека не може да го оцрни колку што тоа самиот може да го стори. Но, во тоа ниту сакам, ниту можам да му помогнам на Паскал Гилевски. За тоа би морал да се погрижи самиот. Се разбира, доколку веќе не му е доцна.
Инаку, по објавувањето на Паскаловото сочинение фати да ѕвони телефонот. Првин се јави еден стар пријател (математичар) и навести дека размислува да се откаже од мене: ме знае повеќе од триесетина години, а никогаш не ме запознал во светлината во која ме претставува Паскал. А на Паскал мора да му се верува! Сетне се јави еден активист од Охрид. Неговата реакција беше чисто партиска: на текстот гледаше како на нарачан политички памфлет против првиот човек на Лигата за демократија. Одвај успеав да го разубедам дека за таква работа не би му го трошеле времето на Паскал, еден од најголемите писатели што ги изнедрила Македонија. Така излезе дека нешто мора да напишам. Барем колку да ги смирам духовите. Паскала особено. Само како да му објасниш на еден навреден човек дека го насамариле кога баш нему му обрнале внимание на мојот текст. Изгледа неговиот пријател прв дошол на идејата да го идентификува во смисла на насловот.
Инаку, дека има недоразбирања му е јасно секому што умее внимателно да чита: самиот Паскал, имено, зборува за мојот текст како за “невкусна и измислена приказна, која божем се одиграла во ателјето на нашиот сликар...” Јас раскажувам за релативно банален настан на кој сум бил присутен. Паскал вели: мојата приказна е измислена (“божем се одиграла” значи просто: не се одиграла). И туку фаќа да раскажува друга варијанта на истиот настан. Ако мојата приказна не се одиграла, како може некој да раскажува поинаква варијанта на настан што го немало? Мене мојата може да ми се прости, зашто не сум писател, на Паскал неговата може само да му служи на чест.
Случката што ја раскажав траеше 20-30 секунди (плус-минус!). Ајде да пуштам срце и да речам една или две минути. Повеќе не можело. Јас се отепав настојувајќи да го засолнам идентитетот на наградениот писател, кога, еве ти го Паскал: вака и вака, вели, јас сум тој и тој (да не речам кој!). И раскажува за настан, што, според сите подробности, не можел да трае помалу од еден час. Се восхитував на неговата творечка имагинација, иако некои работи не ме бендисаа. Се надевам дека нема да ми земе за зло ако му укажам на некои ситници што, отстранети, неговата литерарна творба би ја направиле уште повредна.
Не ми пречеше што Паскал во својот расказ го употребува моето име. Ако се знае каква големина е тој, јасно е дека, споменувајќи ме, ме спасил од заборавот. Кога в иднина ќе се препечатуваат неговите собрани дела, во нив ќе го има и моето име. За таа чест човек мора нешто и да проголта. Притоа ми е сосема сеедно колку грдо изгледа мојот лик во неговото литерарно сочинение: ако за овие шеесетина години живот никој не успеал да ми го извалка името, тоа тешко ќе му успее и на Паскал. Каков човек сум јас знаат и моите пријатели и моите душмани. Тука Паскал не може ниту да ми додаде ниту да ми одземе.
Но, непознавањето на кумановскиот говор суштествено ја намалува веродостојноста на приказната. Тоа првин го забележа математичарот (кој вели во Куманово “туека”!?). Сетне излезе дека не сум подобар ни во српскиот (“Син ти, јелда, ќе полага кај мене...”). Залудо да се колнам дека никогаш во животот не сум го изустил зборот “јелда”.
Не му забележувам ни на тоа дека не му се допаѓа мојата фаца. И самиот никогаш не сум сметал дека сум некој филмски артист.
Стручниот суд на Паскал, меѓутоа, за мојот “хулигански стил и перверзен речник, небаре земен од сомнителните булевари или од полуосветлените кабариња и блудни дувла” малу ме погоди. Не познавам сомнителни булевари, никогаш не сум трошел пари ни за осветлени ни за полуосветлени кабариња и блудни дувла. Претпочитам концерти на класична музика. Паскал, како писател, морал да прошета по сите тие места и сигурно знае што се прави таму и како се зборува. Би се впуштил во студии на префинетиот стил и јазик на Паскал, но малу ми е предоцна да се менувам.
Но, она што пред с$ и над с$ ми пречи во Паскаловата приказна е деформирањето на личноста на нашиот словачки гостин. Тој млад човек (на возраст од триесетина години) беше типичен претставник на она што го нарекуваме “средна Европа”: тенко, кревко, убаво воспитано, скромно момче. Беше толку восхитен од амбиентот во ателјето на нашиот домаќин, толку понесен од неговите препознатливи слики, што домаќинот мораше неколку пати да го понуди да се послужи со закуската (печено месо немаше, тоа очигледно е авторска досетка за да може главниот лик да се прикаже како избезумено, дивјачки лапа).
Паскал го претвора младичов во “бик со агресивно однесување”, во “самасар или дубак”(!?), што барем една недела не видел парче леб, па лапа ли лапа. Не се сеќавам дали притоа ждрига и мљаска со мрсните усни, но, тоа не е ни важно. Важно е дека има “перверзни изблици” (!?), истура еден куп гадости на сметка на Русите. За чудо, за разлика од мене, што зборувам лош српски, бикот од Словачка зборува на одличен македонски (“Ах, тие руски...Би ги печел и би ги јадел како шункава”).
Каква врска има со сето тоа снаата на домаќинот (Русинка)? И туку ми текна: нашиот словачки гостин мораше да се претстави во најгрда можна светлина за да се оправда авторот за искажаната длабока мисла за нужната благодарност на Чесите и Словаците спрема Русите.
А, значи, тоа (најважната поента од мојот расказ) Паскал сепак не го негира. Блажена едноставност! Тој само настојува со куп “творечки произволности” да го оправда кажаното.
Меѓу оние што ми се јавуваа во врска со Паскаловото сочинение еден пријател на сето тоа му пријде од сосема друг агол: во него виде неверојатно верен духовен и морален автопортрет на авторот. Не можеше човекот да си дојде на себе од радост, колку Паскал верно се насликал себеси сакајќи да ме оцрни мене. Со тоа можев и да се согласам: во судот за другите секогаш поаѓаме од претставата за себе.
А никој човека не може да го оцрни колку што тоа самиот може да го стори. Но, во тоа ниту сакам, ниту можам да му помогнам на Паскал Гилевски. За тоа би морал да се погрижи самиот. Се разбира, доколку веќе не му е доцна.
Subscribe to:
Posts (Atom)