-Позната е вашата изјава дека сакате да ја видите Македонија како пристојно место за живеење. По повеќе од две децении, Ви се исполни ли тој сон?
- Не сосема. Но, она што уште повеќе сега ме загрижува е фактот што Македонија како да не е посакувано место за живеење. Цифрата од 40% или повеќе македонци кои се отселиле во последниве години јасно зборува за тоа. Ова, а не само „белата смрт“ што ни се заканува, би требало многу повеќе да ја загрижува власта. Оттаму, се плашам да не дојдеме до состојбата Македонија да стане место за умирање – нашите „привремено вработени во странство“ да се враќаат дома, затоа што, главно, поради носталгијата, Македонија да им биде место за умирање.
-Првата партија во Македонија, вашата Лига за демократија се заложи за структурни предуслови на граѓанското општество: поделба на власта и заемна контрола на нејзините одделни сегменти, рамнотежа на моќта - “check and balances”, слободен пазар, еднаквост на сите пред законот. Можете ли денес да кажете дека мисијата на Лигата успеала?
-. Лигата воопшто не успеа во својата мисија, дури и самата Лига беше самоиницијативно распуштена. Тие што ја распуштија се префрлија во ВМР0-ДПМНЕ. Ние другите преминавме во ЛДП. Инаку, точно е дека Лигата се залагаше за поделба на власта и заемна контрола на одделните нејзини сегменти, но тоа воопшто не се спроведе во стварноста: случајот од Собранието на 24 декември минатата година покажа колку биле илузорни нашите залагања. Видовме како се празни салата од опозиционерите на општ скандал за Македонија (тоа не беше направено со почитување на различните сегменти на власта). Само овој пример покажува колку во Македонија не постои рамнотежа на моќта. А обидете се да ја проверите веродостојноста на правилото „сите еднакви пред законот“ , па ќе видите дека тоа е само убава желба на законодавецот. По оној проколнат 24 декември многумина во Македонија мислиме дека оваа власт е полоша од претходната, во која сепак вледееше поголем степен на демократија.
-Со Уставот е создадена правна основа Македонија да се гради според граѓански концепт. Зошто тој граѓански концепт е суспендиран од концептот на тврда партиска држава, чиј еднокомнанден систем не покажува слух за поинакви мислења и плурализам карактеристични за демократско цивилно општество?
– Јас не би можел да Ви кажам зошто граѓанскиот концепт е суспендиран од концептот на тврда партиска власт. За тоа треба да го прашате народот. Но, очигледен факт е дека Груевски и компанијата, кои, впрочем, ги избра народот, со својот нагласен популизам успеа да создаде тврда партиска држава. Фактот што партиската книшка е главната влезница при вработувањето, особено при висок процент на невработеност, најмногу придонесе народот да стане послушник. Но зошто и интелигенцијата стана послушник? Многу разочарува состојбата за која ме информираат дека на многу факултети, за кои имав обичај да кажам дека таму се наоѓа „кремот на интелигенцијата“, замреле секакви дебати и луѓето се претвориле во гласачки машини. Од друга страна, можеби се разочарани од фактот што до власта не добираат пораките што и‘ ги упатуваат еминентните стручнаци, некои и меѓународно признаени, па едноставно се повлекуваат во себе, како што, впрочем и јас поради болеста се повлеков во себе, и не реагираат. Жалосно е што во овој период не се создаде критична маса која би можела да поттикне промени. Поединците – критичари на власта за жал не можат да предизвикаат значителни промени.
-Пред неколку години тврдевте дека е апсурдно да се трошат државни пари за да се рекламира плаќањето на ДДВ, бидејќи „со реклама или без неа, државата ти го зема она што мора да го платиш“. Како сега ви изгледа таа „капка“ во однос на рекламно-пропагандното море во кое пливаме денес?
– И денес сметам дека залудно се трошат државните односно народни пари, главно за промоција на ДПМНЕ. Мислам дека добивме многу недомаќинска влада која се расфрла со пари и троши за нешта што во ова време на сиромаштија не се од најголем приоритет. А она, со плаќањето на ДДВ, рекламата не се покажа наполно успешна. Најдисциплинирани се само малите трговци (секогаш ми е драго кога за купен весник од 15 ден. или за купен ѓеврек ќе добијам фискална сметка), како и супермаркетите, што не е случај со оние големи трговии (а сигурно и самите знаете кои се) во кои не се добиваат фискални сметки.
-Го преведувавте Пруст, ги напишавtе најчитаниte колумни во дневниот печат, добро го знаете значењето, моќта и богатството на зборот. Колку е осиромашен јавниот дискурс од нормални зборови, неоптоварена дебата и цврсти аргументи, ако во јавната комуникација денес најспомнувани зборови се штаб, Партија, војници, комитет...
- Тоа ми беше навистина најголемата животна желба – да го преведам и да и‘ го подарам на Македонија Прустовото „Во потрага по изгубеното време“ на македонски јазик. Сметав дека тоа ќе биде мојот скромен прилог во борбата на докажување на нашиот македонски идентитет и јазик. Но за жал, министерството кое го финансираше печатењето на 11-те тома од овој голем циклус, го беше одбило финансирањето на последните два тома. Објаснување – недостиг од финансиски сретства. Чудно! кога гледам на што се‘ се трошат парите, да се прекине излегувањето на ова капитално дело на самиот негов крај, е повеќе од чудно. Дотолку повеќе што се работеше за многу мали износи (ако ви речам дека за труд од речиси една година јас добивав хонорар од околу 1.000 ЕУ) а и трошоците околу печатењето сигурно не беа поголеми. Еднаш се обидов да се јавам кај денешната министерка за култура и бев мошне изненаден што таа немаше разбирање за ова. Деновиве, како и многумина, бев вчудоневиден кога дознав дека муралот на Борко Лазески бил неосигурен, а директорот на поштата ладнокрвно „не‘ утеши“ дека штетите од пожарот се минимални. Се прашувам, дали на вакви високи функции треба и понатаму да се најдат личности што воопшто не водат сметка за културното наследство што оваа мала земја им го остава на идните поколенија.
Вие тврдите дека јас сум ги напишал најчитани колумни во печатот. Но, според нивната актуелност и важност воопшто не заостануваат ниту колумните на Ефтим Клетников, ниту оние, секојдневните, на Ерол Ризаов од „Утрински весник“ што со задоволство ги читам. А тоа што во јавната комуникација најчесто се зборува за штаб, партија, војници и комитет не е воопшто чудно. Па ние повторно, мора тоа да си го признаеме, станавме еднопартиска држава. А тоа е нејзиниот речник. Во мојот говор јас тие зборови не ги користам.
-Како професор по кривично право, како денес ја оценувате состојбата во судството?
- Како професор по кривично право јас повеќе од вас сум огорчен од грдата состојба во судството. Постојано се чудам каде „се изгубија“ моите одлични студенти, од кои толку многу барав на испитите. Нив ги нема меѓу новите членови во судските совети, меѓу новите судии по судовите. Мошне жална состојба што и тука завладеа партијата на власт. Некои од нив понекогаш ќе ги сретнам единствено за време на моите прошетки покрај Вардар и ќе ги прокоментираме новите избори....Жално е што не се води сметка ниту за важнот правило во судството дека „обвинетиот е невин се‘ дури не се докаже спротивното“. Може да наведам многу примери во кои јавноста спектакуларно се известува дека се пронајдени извршителите на некое кривично дело, за подоцна да дознаеме дека немало цврсти докази за нивното злосторство. Потем, практиката со некои случаи со „заштитените сведоци“ кај нас е единствена во светската судска практика. Но и тука, по обичај, не се земаат предвид реакциите на професорите по Кривична постапка дека истата била нарушена.
Своевремено поднесовте кривична пријава против Слободан Милошевиќ. Од тогаш до денес никој не се осмелил да тужи властодржец. Се подобрија политичарите или се исплашија кривичарите?
– Да, тоа беше времето кога повеќе верував дека работите може и да се променат, па затоа и го правев тоа. Се покажа и дека бев во право. Иако бевме еднопартиска, социјалистичка Република, успеав да поминам и неказнет дури и по моето залагање за бришење на членот 133 од КЗ. Ме прашувате за политичарите. За жал, тие не се подобри од поранешните, и не само кај нас, туку насекаде во светот. Речиси постојано дознаваме за некоја афера на некој висок политичар, за некој корумпиран висок службеник во јавната администрација. Но кај нас, се‘ уште не сме дознале ништо за нив. Можеби поради тоа што главните министерства (за внатрешни работи и за правда) се во рацете на луѓето од власта, па оттаму тие се‘ уште се позаштитени, но до кога? Е, тоа не се знае. Што се однесува до мене, јас и денес би тужел некој политичар што би ми „згазил на нога“. Но за среќа, поради мојата здравствена состојба, престанав да ја критикувам власта, престанав да гледам вести на ТВ за да не се вознемирувам и водам спокоен пензионерски живот. Ми преостанаа уште многу непрочитани книги...
-Рековте, секој народ добива власт каква што заслужува. Со што ја заслуживме ние оваа власт?
– Каков ни е народот, таква ни е и власта. Тие работи одат едно со друго. Очигледно не заслужуваме ништо подобро. Но, бидејќи сме библиска земја, белки Господ ќе не награди еден ден со подобра влада. Да бидеме трпеливи, оти друго не ни преостанува. А Македонецот, по својот генетски код, покажа дека е мошне трпелив. Но да се надеваме дека не ќе се исполни и она народното „Викај ме и грне, само не крши ме“.
