НЕ ЈАДЕТЕ АТИНСКИ СЛАДОЛЕДИ! ГОЈАТ!

Едно време, кога Југот ни беше отворен и јас не ретко одев да се брчкам во водите на топлото (ни) море, некои тамошни жители ми раскажаа една поучна приказна за нивната нарав. Лагите, велеа тие, како нешто без што луѓето никаде на светот не можат, ги создал (како и се друго) Господ. Ги подврзал во илјада вреќи, та фатил да им ги дели на народите: некој добил една вреќа, друг - две или три, трет - дури десетина. И се така и ниеден народ не останал без таа Божја дарба. Па сепак, и покрај немерливоста на Божјата правда, на крај му останале стотици неподелени вреќи со лаги. И бидејќи нему не му требале, не знаејќи што да прави со нив, зел та ги фрлил врз една каменита ненаселена земја да не прават зијан. Арно ама, едно време и во тој камењарник се населил и се намножил некаков народец и вреќите (очигледно) не останале ненајдени. Тој народ е денес нашиот јужен сосед и ете зошто е ненадмашен во онаа дарба со која (и не сакајќи) толку богато го обдарил Господ. Така раскажуваат Атињаните за себе и за својата природа а јас само го пренесувам раскажаното. Ни додавам ниту одземам.
По сите оние работи што ни се случуваат последниве пет години со нив, многу често мислам на нивната приказна. Ако решив јавно да ја раскажам, тоа е затоа што ми се чини дека со нив не ќе може поинаку да излеземе на крај, освен да фатиме да учиме од нивната ука и наука, та да ги толчиме, што би рекле Кумановци, “с’с њини камења по њину главу”. Ова не би требало да ни биде особено тешко, зашто и ние во оваа земја имаме мошне даровити младинци, собрани во некакви сојузи за Македонија, кадри за се, па и за лаги и прелаги.
А сега, еве и што сакав со овој увод!
Оној пат кога Север ни беше затворен поради “неоправданите и со ништо незаслужени санкции” спрема горниот добрососед, а долниот реши да не затвори со сопствено ембарго, не ме мрзеше да појдам (самоиницијативно) на разговор на највисоко рамниште во земјава и да прашам зошто македонската граница функционира на принцип на полупропустлива мембрана та пред неа запира се што е наменето за Македонија, а без мака минува се што оди кај јужниот добрососед. Во вакви ситуации, велев (повторувајќи некои уроци по меѓународно јавно право), сосема е легитимно нашата земја да и го прави истото тоа на својата драга јужна сосетка. И никој жив на светот не ќе може да ни забележи дека правиме нешто недопуштено, нешто невидено и нечуено на веков. И редев примери за она што го знаев, за она што некаде, некогаш сум го прочитал та фатив пена на устата зборувајќи, иако тоа (зборувањето) ми е, да речеме, занает. Редев и примери од мојата сопствена животна практика, подвлекувајќи дека има само еден начин другите да се натераат да те почитуваат - да им ги покажеш забите, кога треба!
Ме сослушаа со пословично добронамерното внимание (на кое, чувме, не можат да му одолеат ни најзакоравените француски сенатори) и ми одговорија дека е се така како што велам, дека меѓународното право, верно, познава таков принцип, но дека Македонија, со ваква постапка, иако наполно легитимна, би ги загубила сите симпатии што во моментот ги ужива среде меѓународната заедница. Морам да признам дека останав без текст: еден силеџија од најодвратен вид ме малтретира, ме понижува на јавно место, а јас не се бранам за да не ги загубам симпатиите на сеирџиите што сето тоа го гледаат без да мрднат со прст за да ми помогнат. А на тоа се сведуваа симпатии на меѓународната заедница, ако не сте заборавиле.
По природа сум упорен човек, па го замолив мојот соговорник да ми каже во што се отелотворуваат симпатиите на таа меѓународна заедница, за чиишто симпатии сме толку животно заинтересирани. Колку милиони долари компензација на штетите ни одобрија, колку ни ги олеснија економските тешкотии, колку...
Не се сеќавам што ми беше одговорено, но секако немаше тоа да го заборавам да беше нешто што вредеше да се запамети. Видов дека мојот соговорник свири на сосема други жици. Дека едноставно не комуницираме и не можеме да комуницираме. И престанав да се надевам дека ќе ме разбере (иако обајцата несомнено зборувавме стандарден македонски јазик).
Што е посебно тажно, жално та дури бедно, ни неговиот (и мојот) народ не се однесува(ше) поинаку. Секојдневно налетувам на автомобили на кои некој ја изгребал кратенката РМ опкружена со маслинови гранчиња. Не ретко возам зад автомобили со скината (меѓународна!) налепница МК. Луѓето раскажуваат дека пограничничните службеници на долниот добрососед не дозволуваат да влезете во нивната државичка додека самите не си ги испокршите ноктите гребејќи ја налепницата. (Пусти будали! Дали навистина веруваат дека Република Македонија ќе ја снема од лицето на светот ако од неколку коли се одлепи соодветната налепница?!) Па сепак, сето тоа и мал милион други ситни понижувања не им пречат на луѓето од оваа земја масовно да јуришаат на Југ и да им ги полнат џепобите на нашите добрососеди.
И бидејќи е тоа така, и бидејќи овој народ (и неговото водство) се поголеми христијани од самиот Христос, јас решив да воведам сопствени мерки на реторзија спрема нашите добрососеди. Кога зборувам за Јужниот, на пример, секогаш велам (Република) Атина, а за неговите жители само и исклучиво - Атињани. И така ќе правам се додека тие не викаат нас онака како што не викаат. Бугарите, верно, не викаат Македонија и Македонци, но, за чудо, тврдат дека јазикот не смеел да ни се вика македонски, туку “официјален”. Некои читатели на ДНЕВНИК веќе забележаа дека јас, зборувајќи за нивниот идиом, велам “официјален јазик на нашиот источен добрососед”. За источниот сосед ќе зборувам како за “Поранешна Социјалистичка Народна Република Албанија”.
И воопшто, за секоја земја што не нарекува со “привремената референција за внатрешна употреба” ќе изнајдам начин да ја именувам со исто толку инвентивна референција. Ако речам “Поранешна Римска провинција Галија, Германија или Британија” не се сомневам дека ќе погодите на кого мислам. А на Клинтон веќе му пишав како на Претседател на “Поранешната Британска Колонија Соединетите Американски Држави”. И ми лекна на душата. Ако сакате така и самите да се чувствувате, следете ме!
И не јадете атински сладоледи! Гојат!

Др Ѓорѓи Марјановиќ

И ПО ТИТО - ТИТО!

На времето, кога и кај нас почнуваа да цутат повеќе партиски цвеќиња, со една мала, но одбрана група активисти ја крстосував Македонија обидувајќи се на луѓето да им ја претставам скандинавската филозофија на Лигата за демократија. Така, еден ден, се најдовме и во Пехчево. Првото прашање што ни го поставија (по задолжителниот дел, во кој ги прикажувавме нашите идеи) беше: ако дојдете на власт, ќе направите ли Пехчево да стане општина?
Нашиот одговор беше краток и јасен: ние се трудиме да направиме евтина држава. Држава што ќе функционира битно поинаку од досегашнава, која е, всушност, (кон)федерација од мали државички (со речиси сите нишани), што ги викаме општини. Наша замисла е да ги укинеме тие мали државички, а локалната самоуправа да се занимава со локални проблеми, со зачувување на она што е вредно, во остранување на она што е грдо во нив. Општината нема да има ни законодавно-извршни функции, ниту голема администрација како досегашната, туку неколку избрани функционери од редот на угледни, позафатени луѓе, на кои ќе им биде чест својата функција да ја вршат бесплатно. Ние сакаме да ги редуцираме, а не да ги намножиме општините.
Резултатот од нашите искажувања беше ладен туш за Пехчевчани. Тие, верно, ги разбраа (па можеби во начело и ги одобрија) нашите ставови, само не ги прифатија: нивниот интерес да имаат сопствена општина беше високо, високо над нашите начелни ставови.
И, со оглед на тоа што Лигата за демократија, насекаде го пропагираше она што замислуваше да го прави, а не она што граѓаните сакаа од нив да го чујат, некои други мангупи, што беа власт и сакаа тоа да си останат, фатија насекаде да му го говорат на народот она што тој сакаше да го чуе. Тоа е една од причините што Македонија стана чудесно место на земјината топка во која не дојде до никакви промени: единствена новосоздадена држава на просторот на поранешна Југославија што “со волја на народот” си остана тоа што си беше: ем социјалистичка ем народна ем република, со С(К)М на чело и со непроменетото мото “И ПО ТИТО - ТИТО”! (Човек треба само еднаш во денот да го спореди вториот дневник на МРТВ-ата со Sky News за да види какво чудо од реал-социјалистичка оаза сме ние!)
Елем, деновиве пак (како и во СРМ, впрочем) е мошне актуелно прашањето на локалната (социјалистичка) самоуправа. Читам во весниците и не можам да им верувам на очите. Не ме буни толку фактот дека творец на локалната самоуправа на страната на “албанскиот фактор во Македонија” е прочуениот внатрешен емигрант и автор на привремено одложениот проект на т.н. Република Илирида (која нормална држава би дозволила новопечен државјанин на една странска држава - Република Албанија! - да и ја крои територијалната поделба!?). Ме буни фактот дека јуношите од С(К)М се залетаа толку што сегашните триесетина општини ги помножија со коефициент 4, па добија ни повеќе ни помалу туку цели 120! А некои од нив се на такво ниво на стопанска развиеност што немаат со ошто да отрујат ни глушец, а камоли...
Туку нејсе! Не ме мрзеше да го кренам телефонот и да се подраспрашам во една од скопските општини за тоа колку чиновници брои. Ми рекоа: двесте, но (дрн-дрн ... со некакви префрлања на дел од нив по локалните експозитури, сега биле само 30). Добро! Да речеме дека и навистина ќе бидат само по триесет: 120 помножено со 30 = 3.600! Машала! Понатаму треба само да се замисли додатниот трошок: зданија за седиштата, кабинети за претседателите, потпретседателите сали за седници, за извршни одбори, салони за прием на гости, уметнички слики за ѕидовите, бајраци, икебани за конференции за печат, службени коли за новите функционери... (Ќе се најде ли во оваа кутра Македонија претседател на општина што ќе биде подолу од некој од скопските претседатели, па ќе си дозволи ароганција на работа да не доаѓа со службена кола, туку со сопствената или, што е уште поневеројатно, пеш! Уште не родила мајка таков. Барем не во Македонија.)
Како и многупати досега, не ми останува ништо друго освен да му се молам на Господа да (з)грешам. Се плашам, сепак, дека јуношите од С(К)М цврсто се определиле да го решат прашањето на безработицата на дипломираните правници и економисти, пред се. А тоа што со ваквата локална самоуправа ќе ја завиткаат Македонија во застрашувачки разгранет паразитски организам на чиновничка, а потем и полициско-воена организација, што потем самата ќе си измислува работа и ќе се множи, ќе се можи и ќе се множи... Тоа сега јуношите не ги интересира. Сега ги интересира само како да ја освојат земјата и на локално ниво, а потем ќе владејат барем сто години повеќе од Турците.
Мислите дека претерувам?
На времето, кога и кај нас почнуваа да цутат повеќе партиски цвеќиња, разговарав со еден умен пријател, кој уште тогаш не веруваше во каква и да е промена во Македонија. Мојата теза беше дека е лошо, лошо, та полошо не може да биде. И дека така не може да продолжи. Мојот умен пријател (стоматолог), резигнирано насмевнувајќи се, ме праша: “Полошо ли е од турското?”, а јас побрзав да му одвратам дека толку лошо сепак не е...
“Е видиш, толку лошо не е! Па ако тоа “толку лошо” турско траело 500 години, ова ќе трае барем 600!”, заклучи пријателот (дај Боже да греши!).

Др Ѓорѓи Марјановиќ

ТАЗИ ДУПКА НЕ Е ДУПКА!

Пред повеќе години, кога социјализмот изгледаше цврст како карпа, а Америте, се чини, одгледуваа некакви надежи (меѓу другото и) во мене и во моите способности да припомогнам во неговото уривање, учествував (по покана) на една тринеделна летна сесија за правото и правните институции од Семинарот за американски студии во преубавиот “царски и кралски град” Салцбург
Главна ѕвезда меѓу предавачите беше г. Warren Burger, поранешниот Chief Justice (ние би рекле: Претседател) на Врховниот суд на Америка, пријатен народски човек што (благодарение на својот ум) се беше искачил толку високо во американскиот естаблишмент што немаше причина да биде ни големџија, а ниту пак лажно скромен. Еден ден, меѓутоа, во едно предавање, сепак му се откачи мала пројава на суета: се пофали со американскиот устав, кој, иако неверојатно краток, во текот на двесте години бил извор на енормно голема збирка судски одлуки, објавени во неколку (четири?) стотини дебели томови.
Овој факт ми заличи на онаа анегдота за еден католички теолог, што објавил 24 големи книги коментар на една единствена реченица од Светото писмо, па запрашав што е, всушност, американскиот устав - она кратко сочиенение што ни беше поделено како фотокопија од 18 странички или тие стотици томови објавени судски одлуки. Г. Бергер се насмевна загадочно и рече кратко: “Тоа е добро прашање!”, но не одговори на него.
Кога тоа се случи не можев ни да сонувам дека слични (иако сепак малу поинакви) прашања ќе поставувам и во врска со уставот на мојата земја. Така, кога, од пред некое време (во врска со не/уставноста на иницијативата за референдум за предвремени избори!), нашите велеучени доктори-министри фатија јавно да пелтечат, обидувајќи се да не убедат дека во уставот на Република Македонија не е напишано она што го читаме во него, а што таму тие лично го напишале (како во бугарскиот виц “Тази дупка не е дупка!”), се сетив за Наполеоновиот рецепт за добар устав (и за неговото оживотворување во Америка): тој да биде краток и - нејасен.
Македонскиот устав во многу работи се доближува до овој наполеоновско-американски идеал, па сепак, во него има и чисти “промашувања”: има пасажи што никого не го оставаат во недоумица. На пример, оној во кој уставописците запишале кратко и јасно: “Притворот може да трае по одлука на суд најдолго 90 дена од денот на притворувањето.” Да го видам сега тој мајчин толкувач што ќе најде начин да каже дека во Уставот и не пишува баш онака како што читаме и дека тој (притвор) може да трае онолку колку што и треба на истрагата!
Овој (неизмислен) проблем од поодамна ги мачи нашите судови, но, се чини, уште повеќе нашите министри. Зли јазици кажуваат дека тие (а особено уставописците) пред некое време седум дена и седум ноќи му се молеле на Господа да ги просветли и подучи како да најдат чаре за кашата што самите ја беа замесиле. Велат, седмата ноќ Тој им се јавил насоне и им рекол на чист официјален јазик на нашиот источен добрососед: “Тази дупка не е дупка!” и тие веднаш ја разбрале работата, а осмиот ден рано изутрина во Законот за кривичната постапка (ЗКП) клале: “Затвор заради судење”.
И така, (со Божја помош!) се нашло фантастично законодавно чаре: сега притворот може комотно да си трае само 90 дена од денот на притворувањето, но затоа пак “Траењето на затворот заради судење (ќе) мора да биде сведено на најкратко нужно време.” Каква швапска прецизност!
Колку изнесува тоа “најкратко нужно време” веројатно сепак ќе може да насети оној скопски оџа (што на страниците на Express M и претскажува светла и простеритетна иднина на Македонија). Кажано со жаргон на правниците, тоа е questio facti (фактичко прашање, што ќе се решава од случај до случај, во зависност од потребите на нашата трома реалсоцијалистичка судска машинерија). Така, и волкот сит (Уставот негибнат) и овците на број (судијата ќе си го држи “затвореникот заради судење” колку што му треба за да ја сврши работата). Има ли ова чудо од досетливост некаква врска со уставната заложба во Република Македонија да се воспостави и изгради Reihstaat (правна држава!) како темелен систем на власта? Се разбира има! Кумановци би рекле: “Прошло покрај правну државу!”
Инаку, ако сакате да дознаете од кои причини се определува “затворот заради судење”, како изгледа постапката за неговото определување и каков е третманот за “затворениците заради судење” ќе треба да ги простудирате соодветните партии од ЗКП за притворот, каде што прецизно е речено што можеме да им правиме на притворените лица за да “пропеат”.
Некој од читателите на ДНЕВНИК (и тоа не од најлошите, најспорите во мислење) ќе праша, дали е можно, утре, кога опозицијата ќе го постави прашањето за почитување на Уставот и за уставно гарантираните права и слободи на човекот и граѓанинот, судиите да не го забележат ова законодавно чириба-чирибу? Не ми останува ништо друго освен да мислам дека уставописците пак ќе му се молат на Господа да ги замае уставните судии та да не го видат она што може да го види и просечен студент по право: дека уставописните министри си играат мајтап со Уставот и дека со нив (и ним сличните мангупи во нашите редови) Македонија правна држава не бидува!

Др Ѓорѓи Марјановиќ

СИРОМАЈОТ ОД УМ ЈЕТ СИРОМАВ

Имам еден умен пријател, кој еднаш духовито иронизираше на сметка на синтагмата, што често ја повторуваат нашите (неграмотни) политичари и медиуми, дека сме биле “мала, а мирољубива земја”: “Види, мајката! Мала, а сепак мирољубива!?” се мајтапеше тој, небаре можеше да биде и поинаку. Оној што знае што зборува тешко може да очекува агресивност од една Андора или Сан Марино. Само, споменатите (наши) не се од тој сој луѓе.
Јас, да речеме, со години очекувам тие да фатат (по аналогија!) да застапуваат една друга филозофија: дека сме “сиромашна и скромна земја”! Залудо! Тоа е последната работа што може да им падне на памет на нашите сo лева рака) прекрстени комунистички раководители. Како и сите новаци, тие се оперирани од скромност.
Притоа не мислам само на некои наши наполно неразбирливи апсурди: Атина (пет пати поголема и десет пати побогата од Македонија) за преговорите со “Другата Страна” го користи својот амбасадор во Обединетите нации. Ние таму имаме (скапо платен) амбасадор, а преговорите, за чудо, ги води еден друг (исто толку скапо платен) амбасадор, комушто за секоја рунда дополнително мора да му се плати патот до Њу Јорк и назад. На страна прашањето за вкусот и дипломатската деликатност, зашто гестот јасно зборува за (не)довербата што именувачот на амбасадори ја има во способноста на професор др Денко Малески достојно да не застапува во тие преговори!
Мислам на некои други попрозаични релации: некаде прочитав дека Данска ли, Холандија ли (некоја од тие арогантни скандинавски земји) имала еден единствен службен мерцедес, што се користел само кога земјата очекувала посета од странски државник на највисоко рамниште. За другите потреби служеле помали, поскромни (и поевтини!) автомобили. Се сомневам дека некој во нашата власт воопшто знае колку мерцедеси има во сиромашна Македонија. Што е мошне нескандинавски, во тие мерцедеси не ретко воопшто и не се возат министри и странски државници (без оглед на рамништето).
Така, една вечер, забележувајќи автомобил со полициски сигнални светилки на кровот, запрев да протестирам нешто кај сообраќајците.Тие се поднасмејаа и љубезно ми објаснија дека тоа што го барам е во надлежност на градската патрола, а тие биле републичка! Некоја вечер подоцна, не забележувајќи дека се работи за истата кола, ја повторив грешката. Луѓето ме препознаа, се насмеаја и (пак љубезно) повторија дека се тие од министерството, а не градска патрола. Тогаш се сетив дека и минатиот пат автомобилот беше ист - убав, голем, син мерцедес! Сум поминал повеќе од две години во богата и пребогата Германија, а не сум видел сообраќајна (Bundes- или Landes-)патрола да вози ништо друго освен Volkswagen (во превод, за оние што не знаат, тоа е “народна кола”). Мерцедесот пак се смета за статусен симбол на солидната средна класа!
На времето, македонската полиција, купувајќи ги скапите Липицанери, сакаше да остави впечаток дека и се за службени потреби (барем по нив да заличи на њујоршката!). Некои наши не многу бистри медиумски главчиња, меѓутоа, слабодобитно ја поздравија покупката со зборовите: “Конечно влегуваме во Европа!”. И, бидејќи Њу Јорк не е во Европа (башка што таа нема такви каубојски обичаи во контрола на јавниот ред и мир), се сетив на една мошне популарна и отмена забава на богатите Англичани - на коњските трки во Аскот (или Ескт, ако сакате изговорот да ви мириса на англиски).Коњите очигледно требаше да служат за натпреварувачки цели, да бидат никулец на некој македонски Аскот. Видела жабата како се кове ат, та и таа кренала крак!
Пред некое време посетив еден пријател, сликар, и, со големо жалење забележав дека ја нема “мојата слика” (така ја викав сликата со едно изгубено, исплашено бело куче, по која го запознав и го засакав сликарот). Пријателот ми објасни дека неа, и уште две-три други слики, ги купил еден министер (оној што ги нервира Атињатите со своите вратоврски со точки и кошули со риги!) и добро ги платил! Малу ме тешеше мислата дека “мојата слика” стасала во министерски кабинет, а не помалу и тоа дека мојот сиромашен пријател добил добри пари за неа (и за другире слики). Подоцна министерот имаше некакви фрки и мораше (доста неславно) да го напушти својот дотогашен ресор. За чудо, кога подоцна повторно се појави “на малиот екран” (за време на некаков телевизиски кадросан прием) ми се причини дека на ѕидот од неговиот нов кабинет ја забележав “мојата слика”. Се сомневам дека некој кај нас воопшто знае колку слики (и од кого се!) има владата на сиромашна Македонија. И што бидува со нив кога некој ќе престане да министерува.
Сега слушам (но не верувам!) дека во владата на Република Македонија се реновираат министерските кабинети. Прикаската вели оти буџетот на министрите за оваа цел не е ограничен (некој од нив потрошил цели 70.000 ДМ). Еден министер (маж!) наводно заповедал во тоалетот да му вградат, ни повеќе ни помалу, туку - биде! (Кумановци би рекле: “Да виду, да не верују!”) Си мислам, па си мислам: “А и зашто да не верују?” И пак се потсетив на Марко Цепенков, та го ставив во насловот.

Др Ѓорѓи Марјановиќ

И СО ЦРНИОТ ЃАВОЛ, АКО ТРЕБА!

Повеќепартизмот во Македонија се јави во вид на едно чудо минијатурни групи, што понекогаш не беа дури ни едномисленички, а себеси сепак се нарекуваа партии. Имавме и социјалдемократски, и христијанско-демократски, и народни, и работнички, и просветно-работнички, и селански (земјоделски), и републикански, и монархистички, и југословенски, и турски, и српски, и ромски, па дури и партии за човекови права. (Се чудев само, како тоа не добивме и некоја бугарска партија! Да речеме: СК - Движење за Бугарија. Или Демократска партија на Бугарите во Македонија!).
Некои од овие партии ги основаа луѓе што и во стариот режим застапуваа некакви откачени, опозициони ставови, други настанаа по директива на дотогаш единствената партија (и нејзиниот ангел чувар: државната безбедност!) за да и се парира на вистинската опозиција и да се предупреди опасноста од пропаѓање на комунизмот (слично на она во Полска, ДДР, Чехословачка, Унгарија). Трети беа плод на амбициите на некои (неостварени!) анонимуси, кои конечно добија прилика јавно да проговорат, дури и кога немаа што да кажат, да даваат изјави и соопштенија, да се сликаат за весници и телевизија. Четврти и не беа партии, зашто зад нивните наумничави, не ретко и душевно растроени основачи, не стоеше никој. Кога нивните водачи почнаа да одат голи по европските престолнини и тамошните домаќини конечно водоа со кого имаат работа.
Не многу долго по основањето, во првата вистинска опозициона партија, некогашната Лига за демократија, се дојде до сознанието за потребата од обединување на опозицијата. На еден состанок на Извршниот одбор на долго и на широко се зборуваше за потребата од коалиција (и со црниот ѓавол, ако треба, само да се соборат комунистите!). За волја на вистината, и во Лигата имаше противници на оваа идеја (ѓаволот, наводно, бил и премногу црн!).
Било како било, ден-два по тој важен состанок, Претседателот на Лигата беше почестен со покана за разговор на највисоко ниво, каде што, без многу дипломатија, му беше речено дека се знае (веќе!) за идејата за обединување на опозицијата и се изрази чудење од готовноста на една толку угледна граѓанска партија да оди во коалиција со најгрдите националисти во земјата, дека тоа за неа ќе значело загуба на имиџот, итн. итн. Поканетиот, кој никогаш не боледувал од особена скромност, се повика (ни повеќе ни помалу!) на сер Винстон Черчил, аристократот што на времето направи сојуз со Сталин. На слични негодувања и исчудувања во неговата земја ли, однадвор ли, тој одговори со убавата англиска смисла за сарказам: “За да го сотрам Хитлер, ќе одам во сојуз и со црниот ѓавол!”
На поканетиот му беше ставено на знаење дека има суштествена разлика помеѓу Хитлер и комунизмот итн. итн. Во функција на минирање на можната коалиција, на состанокот паднаа и некои други (научно-фантастични) понуди, што беа очигледно неразумни како за оној што ги правеше, така и за оној комушто му беа наменети. Било како било, беше јасно дека власта (со полно право, впрочем) се плаши од евентуалниот сојуз на опозицијата и се обидува да стори што може за да го оневозможи.
Од коалицијата (па ни со “црниот ѓавол”) не бидна ништо, а малу подоцна, во настојување да ги поддржи усилбите на основачот на Демократската партија и да им даде пример на другите македонски лилипутански опозициони партии, Лигата за демократија реши едноставно да се втопи во таа голема партија. Колку беше тоа добро, колку лошо, прашање е за дискусија. Намерите, мотивите на тоа обединување беа чисти како солза. Заминувајќи на студиски престој за Германија, три-четири месеци пред изборите 1994, авторот на овие редови му остави аманет на водството на својата (нова?) партија: ако сакате некој успех на изборите, да правите коалиција (пак, ако треба, и со црниот ѓавол)!
За жал, нешто поради лидерската суета, нешто поради гореопишаниот метод на државната кујна, која секому му ласкаше дека може и сам да победи, доста поради политички недораснатите медиумски измеќари и опозицијата излезе на изборите меѓусебно раскарана, разединета, македонскиот народ би рекол: за никаде! Со таква опозиција (и со поткрепа на високоморалниот меѓународен фактор, комушто во Македонија му требаше партија со двотретинско мнозинство за да се извршат нужните промени на македонскиот устав, на македонското знаме, а по можност, и на македонското име), и најтешките повреди на процедурата можеа да се прогласат за “слободни и фер” избори. Опозицијата конечно се обедини, но само за да ги напушти изборите!
Сега сме пред општинските избори 1996. Насекаде во светот локалните избори се проба пред парламентарните. А нашата опозиција си останува таква, каква што си беше од првиот ден на плурализмот! Разединета, самобендисана, убедена дека и таква може да направи нешто против С(К)М. Не сум многу убеден дека таа конечно ќе ја прочита власта и ќе седне разумно да разговара меѓу себе. И тоа, не да разговара за вечна љубов, вечно сојузништво, туку за една прозаична работа: како да ги тргнеме од вратот овие што половина век не водат кон - никаде! Како да ги иставиме од власта, па макар утредента се разделиле за никогаш веќе да не се видиме. Се ми се чини дека е поверојатно некој да го прифати за свој сојузник тројанскиот коњ (ѓоа-либералите!). Барем, нема да се зачудам ако биде така.
Еднаш, во предвечерјето на слободата, го предупредив македонскиот народ добро да размисли за кого ќе гласа, зашто, за прв пат во својата историја, ќе има власт каква што заслужува. Сега во предвечерјето на локалните избори им го велам истото на македонските партии: или ќе се обедините (макар и само за да не се напаѓате меѓусебно) или ќе ве нема! Ни во парламентот ни во Македонија! А и да преживеете, нема да бидете ништо повеќе од она што беше едно време Лигата за демократија: pot à fleurs!

Др Ѓорѓи Марјановиќ

КОЛКУМИНА ОД БИСТИТЕ БИЛЕ ЖРТВИ НА СВОИТЕ?

Малу-малу, па туку некаде (во Велес, што се уште е Титов, или во Куманово, што никогаш не било негово) непознати лица ќе ја превртат бистата на некој паднат борец и ќе ја фрлат во коритото на Вардар ли, Средорек ли, кај што им е најблиску. Тоа, се разбира, веднаш го бележат нашите слободни независни медиуми (со кои се гордееме во регионов и пошироко!), барајќи од органите за прогон енергична потрага по непознатите сторители. Многубројните ќелии на боречката организација наводно веднаш го свикуваат своето престарено, изнемоштено членство и издаваат соопштенија во кои енергично и со индигнација протестираат против овие “вандалски”, “профашистички” акти, а не ретко се закануваат дека се готови пак, како некогаш (кога имале дваесетина години), да се стават на браникот на татковината нападната од “неофашистите”. Ни партиските гласила на здравите леви сили не остануваат покусо. И тие креваат глас и бараат одговорност за “сторителите”.
Мојот татко, кумановскиот учител Часлав Марјановиќ, е паднат борец, запишан на една од многубројните плочи на спомен-костурницата во Куманово (заедно со вујко ми Јордан Арсовски) и јас сум, ако не последниот човек, тоа секако еден од последните луѓе во оваа земја што би ги оправдувал актите на непознатите уривачи на бисти и спомен обележја. Па сепак, кога ги читам овие протести (најчесто не на изнемоштените борци, туку на нивните претседателства, најчесто не на новинарите, туку на нивните глодури, најчесто не на членовите на одделни партии, туку на нивната платена бирократија) ми се крева утробата од тоа безмерно, невидено и нечуено лицемерие. Како не им е срамота да врескаат до небеса против “непознатите сторители”, а притоа да не кажат ни збор за “познатите”. Да не одам многу далеку!
Неодамна, благодарение на подземните шепотења, беше откриена масовната гробница на нивните жртви во велешко. Нешто не се сеќавам некој велешки или не знам чиј борец (за раководствата на нивните организации и да не зборуваме) да се јави и да каже: “Тоа го сторивме ние! Јас, моите другари, моите соборци! И се каеме! Тоа ни е ноќен кошмар! Тоа ни ја загорчува староста!” Не се јави никој и (дај Боже да грешам!) нема да се јави.
Нешто пред тоа дознавме дека нашите “прославени борци” умееле да кренат рака и да убијат трудна жена само за да и го спасат образот на Партијата (читај: на нејзините истакнати кадри). А кога еден познат сторител на ваков еден тежок злостор (за кој денес се добива затвор најмалу десет години или доживотна робија - в. чл. 123 ст.2 т.5 КЗ), инаку универзитетски професор во пензија и, се разбира, и ден-денес (ако е жив!) член на боречката организација, го прашаа преку весник дали тоа навистина било можно, тој, без око да му трепне, одговори: “Да, можно е! Такво беше времето!” Не се сеќавам некој од неговите некогашни соборци да се јави и да побара (со индигнација!) оваа индивидуа да го напушти Сојузот на борците, како морално недостојна да биде во неговите редови. Не се јави никој и (дај Боже да грешам!) нема да се јави.
Зашто, јасно е: ако се јави, макар и само во еден случај, може да почне да се одмотува клопчето од стари гревови, па да дознаеме работи што и така веќе ги насетуваме - дека и многумина од оние на бистите биле токму нивни жртви!
Да потсетам дека тие исти борци владееја со оваа земја речиси половина век, а никогаш не спроведоа истрага за околностите под кои загина Рацин. Има повеќе од гласови дека основоположникот на современата македонска литература го суредиле членовите на боречката организација, а не клетите душмани. А таа боречка организација молчи!
Еднаш, пред повеќе години, во клубот на писателите присуствував на една средба со историјата: др Блаже Ристевски (секоја чест!) успеа да организира разговор со двајца од убијците на Рацин. Едниот (оној што пукал во поетот) дури се расплака, тврдејќи дека пукал не сакајќи. Упорно повторуваше дека има многу работи (забележано? Не би можел да се заколнам дека рече така!) да каже за околностите под кои се случила таа загадочна смрт. Иако читам многу, не сум сретнал дека тој некаде објавил макар и најкус запис за она што го знае. Ниту пак нашите слободни, независни медиуми кога и да е професионално (или непрофесионално, сеедно) и пристапија на оваа тема. Не, тие за ова молчат, зашто вистината очигледно е мачна за некогашната (и сегашната) владејачка партија.
Дури и нешто повеќе! По гореспоменатата средба (во Клубот на писателите) многу пати зажалив што состанокот не беше озвучен, зашто веќе и самиот тој разговор беше (или се чинеше дека може да биде) почеток на едно истражување на таа мачна тема. Кога еден ден, некој ми кажа дека старата добра УДБА потајно го снимала целиот разговорот, а лентата била преслушувана и на седница на ЦК на некаква си Партија ли, Сојуз ли... Најчудното (или најприродното!) во таа прикаска е што, наводно, шефот на една елитна мекомакедонска татковинска партија (што некогаш имаше седиште над местото на разговорот), откако ја преслушал лентата изразил мислење (или желба?) таа да биде уништена. Продолжението на прикаската никогаш не го чув. Што стана со лентата? Што било со Рацина? Тоа е многу поважно за историјата на Македонија од некоја биста што поради немоќниот бес на некој современ гемиџија ќе заврши во коритото на Вардар или Средорек.
А пропос, се почесто слушам гласови за тоа дека уште еден страдалник со урната биста (кумановскиот композитор Панче Пешев!) загинал од раката на своите соборци. Ако некој нешто знае, а нема храброст јавно да проговори на оваа тема, нека ми пише (макар и анонимно!). Адресата ми е: (се уште комунистичка!) “Јужноморавски бригади 72-б 91000 Скопје”.

Др Ѓорѓи Марјановиќ

ОРОСПИЈАТА ОД ТРУБАРЕВО

Некаде пред земјотресот, едно лудо младо приправниче од Општинскиот суд Скопје II налета на ороспијата од Трубарево: беше поднела тужба за навреда против некој што и рекол дека е таква. Приправничето, штотуку испилено (уште тогаш сакаше да соли памет!), ја викна во својата канцеларија и фати да ја убедува да не се резили млада, влечкајќи се по судови, а таа пак да лелека како животот и бил тежок, како не само што ја навредувале, туку не ретко кревале и рака врз неа. И (неочекувано за младото учено приправниче) го крена здолништето та фати да му ги покажува модринките од тепање. Во тој момент влезе судијата и - “ги фати на дело”!
Фала Богу, беше разбран човек, та воопшто не се посомнева во одбраната на приправничето: “Залудо си го губите времето, колега! Таа жена има по четири-пет вакви тужби месечно и добро заработува со нив.” Лудото, младо наскоро разбра и како: ќе и рече ли некој во селото дека е ороспија, таа него веднаш на суд! Кога судијата ќе го прашаше тужениот, точно ли е тоа, овој, неук во правото, наивно ќе речеше: “Да бе, господин судија! Тоа сите го знаат. Нам, на селаните, ни бара пет илјади. Вам, господин човек, ќе ви даде и за илјада...” Потоа, држ натаму - држ наваму, и дамата, по десетина минути натегање со тужениот, “со тешко срце” ќе се согласеше да ја повлече тужбата, ако и плати “чест навреда”. (Така велеше!) И ќе си излезеше од судот со 10.000 кеш (за споредба: една приправничка месечна плата тогаш беше 35.000 динари!), а ни тужениот не си одеше без ништо: сега знаеше еден важен урок од правото: ороспија не ороспија, немаш право така да и кажеш. Инаку, ќе ти страда џебот!
Не знам зошто, туку ороспијата од Трубарево беше првата работа што ми падна на памет кога прочитав во ДНЕВНИК дека нашиот министер за внатрешни работи им се извинил на новинарите. Не оти некој не знае дека има еден куп новинари што работат за полицијата. Само, никој нема право тоа јавно да го каже (а најмалу министерот!). Тоа е работата! Дотолку повеќе што живее(в)ме во систем кој се темели врз соработка на “свесните граѓани” со сините ангели-чувари. Затоа, министерот, народски речено, беше плукнал во изворот од кој пиеше.
Патем речено, на времето слична работа му се беше “откачила” и на неговиот претходник, кој беше рекол дека знае кои професори од неговата куќа биле тастери на полицијата за време на комунизмот. Кога при една средба со него му кажав дека на факултетот се крена голема врева околу оваа изјава, тој, со својата фамозна (медицинарите би рекле: конгенитална!) смисла за цинизам рече: “Да, да, згрешив! Требаше да ги кажам имињата!” Но, не ги кажа, и не мораше ни да им се извинува. А тие знаеја дека тој знае, па си молчеа. Сега тоа е заборавена работа, па од нив државата (како од “свесни граѓани”) и натаму ќе може да ги регрутира своите врвни експерти за внатрешна и надворешна употреба.
Затоа (да ми прости глодурот на ДНЕВНИК!), Чокревски никого не посрамоти, ниту пак себеси се посрамоти. Скромно мислам дека неговото јавно извинување до новинарите не е ништо поинакво од оние 10.000 (предземјотресни!) динари на тужениот од почетокот на овој напис!
Инаку, мене лично многу ме бендиса прикаската за интерпелацијата на “либералите”. Тие мора да си мислат оти свршиле убава работа: ем добро знаеја кои се тие новинари на продавање (да не речам како во насловот!), на кои мислеше министерот, ем фатија да го бранат новинарството (како такво!) од неговата агресивност. Само, многу се мамат ако се надеваат на (воз)вратка од благодарното новинарство. Либералите, без оглед на тоа колку се богата (“директорска”) партија, сепак немаат со што да ги платат куртизаните на власта.
Крајот од приказната (јавното извинување на министерот на полицијата!), меѓутоа, мене воопшто не ми замириса на хепиенд! Дека новинарството е сила знаеме сите и без министерот, а за тоа, од време на време (да речеме во предизборната кампања!), и дополнително се свестуваме. Затоа и не ме радува многу ветувањето: “Додека сум јас во МВР досијеа за новинарите нема да има!”.
Се разбира дека би сакал да нема досијеа за новинарите (ни за продадените ни за недопирливите). Би сакал да нема такви досијеа за професорите (ни за тастерите ни за морално-политички неподобните). Би сакал да нема ни прислушни уреди по кабинетите (“функционални се, но не функционираат”, ми беше речено од еден што тоа мораше да го знае еџ оффицио). И воопшто, би сакал оваа држава да нема потреба од тастери, цинкароши, доушници, клети шпиони. Како старински човек упорно мислам дека не е асолна државата што се темели врз вакви основи! Ниедна таква не опстанала долго. На крајот или пропаднала или морала да се реформира. Трето нема! Државата Македонија ова очигледно се уште не го разбрала.

ДНЕВНИК (I,109,9)

ДОБРОВОЉНА МОМА, МЕ′ ДО ЗУБИ!

Не би се заколнал дека актуелниот министер за надворешни работи на Македонија бил особено несреќен кога решил да отсуствува од собирот во балканската крчма, кој пред некое време (според новоизмислениот регионален евроклуч), беше свикан во престолнината на нашиот источен добрососед. Да одржувам барем некакви односи со споменатиот џентлмен, секако ќе му честитав за таа одлука: со неа Македонија ги пројави првите знаци на живот како држава достојна за почит во меѓународната заедница! Да се надеваме дека тоа не е моментен каприц, туку иреверзибилен процес од кој таа в иднина нема да отстапува.
И, кога сме веќе кај претпоставки, сакам да верувам дека, да беше по некој случај г. Данаилов-Фрчковски на сегашната позиција пред две (или можеби три?) години, кога се решаваше за нашиот прием во ООН, ние денес немаше да бидеме регистрирани во светот како “Поранешна Југословенска Република Македонија”, тој монструм од невкус на арогантната белосветска дипломатија на XX век. Туку, нејсе, се стори! Нашиот наивен претседател дозволи да го излажат и сега тука нема помош: му рекоа (наводно) дека ќе било за кратко и само за “внатрешна употреба”, а излезе бесконечно долго и ќе важи богами и надвор (дур′ до Атланта ′96!) Кој сака да види колку долго, може тоа да го прочита секој петок во еден седмичник-злопамтило. што неуморно и ги брои неделите, месеците, па еве веќе и годините на привременоста на “референцијата за внатрешна употреба”, што ја дочека (а, со Божја помош, и ќе ја испрати) и Олимпијадата ′96.
И сега, за потребите на споменатата балканска средбичка, милите ни соседи, (оној што прв, но и оној што последен не призна под нашето уставно име), без особени тешкотии се спогодија со нашиот јужен добрососед (оној што од самиот почеток се закануваше дека нашето уставно име нема да важи дури и ако целиот свет не признае под него), да не ословуваат како Пјуремеја (како што духовито има обичај да вели Миле Неделковски). Со ова, врз примерот на една (навидум) ситна работа, беше докажана исправноста на мислењето на еден умен балкански политички мислител дека, кога е Македонија во прашање, Грција, Србија и Бугарија секогаш и по секој повод лесно ќе се разберат меѓу себе на нејзина штета.
Да се надеваме дека јуношите што ја водат на Македонија го имаа ова на ум кога решија да не појдат во софиското дувло, а дека ќе го имаат на ум овој факт и кога решаваат за разноразни царински (и ини!) унии со нашите добрососеди, а особено со северниот (целосно почитувајќи го, се разбира, на принципот на еквидистанца!).
Да се надеваме дека тие младинци нема да заборават ни некои други факти, релеватни за одлуките за сојузи со браќата по оружје и идеологија! Да речеме, дека “двете очи во главата” успеаја да ги преживеат санкциите трошејќи ги, меѓу другото, и девизните резерви на новопретставената СФРЈ (што беа и македонски). Дека во бетонот, железото, стаклото и алуминиумот, од кој е изградено грдото (но мошне доходовно) дваесетикусуркатно здание на Нов Белград, е вградена и членарината на македонските членови на СКЈ. Дека во златните резерви на “поранешна Југославија”, кои денес ги троши само и единствено Србогора (илити Црна Србија, како што белградските шегобијци од милост ја викаат новата држава), се втопи и златото грабнато од “народните непријатели” на Демократска Македонија (од калибарот на Охриѓанецот Симонче, Кумановецот Манушев, но и од многу, многу други, од ист или помал калибар). Проверените кадри на Партијата (татковци, мајки, свекри и свекрви на нашата денешна владејачка елита) го одземаа ова злато (без реверс) од класниот непријател, и (пак без реверс) го испраќаа во трезорите на Народната банка во Белград.
Да не заборават нашите млади градители на (регионални) царински и други унии дека Македончето и денес кој како стигне го онадува на нашата северна граница. Пред некој ден, една момичка, што нестрпливо ја очекувавме да се врати од Белград, ни раскажа зошто толку многу задоцнила! Некој, имено, им јавил на српските цариници деке еден патник во автобусот носи со себе голема сума девизи. Патникот со девизите во нашиот деловен автобус на релацијата Белград-Скопје, некој стар македонски печалбар, што се враќал од не знам каде, а низ СР Југославија бил само на пропатување (демек: транфер, како што модерно се вели на убав македонски јазик), не знаел дека при влегувањето во таа земја треба да ги пријави парите што ги внесува, за потем на другиот крај од земјата да може легално да ги изнесе. Барале, барале, и на крај, му ги нашле, па со оглед на тоа што во социјализмот, непознавањето на правото штети, му ги одзеле до последниот долар. А тоа со нашите луѓе се прави секој Божји ден! Нашите власти не може да не знаат за ваквите случаи. И сега тие (наши сакани, “слободно и фер избрани”) решаваат до 1999 година да стапат во царинска унија со тие друмски (а не помалу и дипломатски) разбојници. Секоја чест!
Само, пред да го сторат тоа, нека го подотворат Цепенков (ако го немаат, готов сум да им го позајмам, со реверс, се разбира) и нека прочитаат по некоја басна за тоа што бидува со јагнињата кои ќе се здружат со волците, што пак со птичките кои прават договори со лисиците. Да не речат после, како Претседателот на сите Македонци (а особено на оние што се од СДСМ-овска провениенција, зашто ним им припаѓаше минатото, ним им припаѓа сегашнината, па ним ќе мора да им припадне и иднината на оваа измачена земја), дека ги измамиле. Кумановци имаат една мошне убава поговорка: “Добровољна мома, ме′ до зуби!” За оние што не го знаат кумановскиот, ќе протолкувам: момата со добра волја и му се подава секому, постојано е трудна (има мев до забите!). Тоа ли ќе е македонската судбина, Господи?

ДНЕВНИК (I,103,9)