ДА ТИ ФАЛИ КАПА, ДА ТИ КУПУ!

Пред години (во Југославија!), по успешно завршениот испит, прашав еден кандидат што е по националност: момчето “сечеше” штипски, а имаше српско (црногорско?) презиме - Радосављевиќ. “Македонец!”, гласеше одговорот, за потем, очигледно изненаден од мојата љубопитност, и самиот да ме запраша: “Зошто ве интересира тоа?” Реков дека презимето Радосављевиќ не ми изгледа особено “македонско”. Уште се сеќавам на духовитиот одговор: “Исто колку и Марјановиќ!” Сетне сосема ретко се распрашував за националната припадност на кандидатот. Дотолку повеќе што тоа ниту има, ниту пак може да има врска со испитната материја.
Во една друга пригода (и од сосема поинакви причини!) го повторив ова прашање: кандидатот имаше мошне ретко име и презиме (турско? албанско?), а зборуваше на неверојатно чист македонски јазик, со оние прекрасни акцентски целини, за кои читаме само во граматиките, а ретко имаме прилика да ги чуеме (особено не ние во Скопје). “Турчин!”, гласеше одговорот. Тогаш се обидував да учам турски јазик и не можев да се воздржам да не се пофалам: “Ben de biraz Türkçe konušabilirim!”
Момчето зачудено ме погледна и рече дека не разбира што му велам. Како не разбира, се исчудував сега јас, зашто тоа што му го кажав беше речено на литературен турски јазик. “ Јас не знам турски!” ми одговори, небаре е најприродна работа да бидеш Турчин, а да не знаеш турски. Тоа како да ми даде право да го “пецнам” малу: “Е, убав Турчин сте ми вие?” Неколку години подоцна (веќе бевме во плурализмот) еден пријател ми пренесе дека некој мој поранешен студент се поплакувал во некаква радио емисија оти “професор Марјановиќ му ја негирал националната припадност на Турчин и го убедувал дека тој е, всушност, припадник на исламизираните Македонци”.
Тоа и беше и не беше точно: никому не сум му го негирал правото да си пише што се чувствува по националност, но веројатно не сум пропуштил да потсетам дека во Македонија отсекогаш се ставало знак на еднаквост помеѓу примањето на исламот и “потурчувањето”. За оној што од христијанска прешол во мохамеданска религија, барем кај нас, велиме “се потурчил”.
Србите дури имаат изрека што вели: “Гори потурица од турчина!” (“потурчениот е полош од Турчинот”). Ова, патем речено важи и за оние што преминале од една во друга нација. Бугарите, на пример, глава не може да кренат од “побугарчените” Македонци: “Од тех не може да се живее: те са наŸблагонадежните БÍлгари! Всички наŸважни места вÍв државата се вÍв техните рÍце. БÍлгарин од тех едноставно не може да прави кариера!”, му се поплакувал некој ас-Бугарин на еден мој колега на работа. Впрочем, ни Македонците во минатото (а ни денес) не видоа бел ден од сопствените национални изроди - ниеден роден Бугарин не бил причина за смртта на толку Македонци како, да речеме, Тодор Александров, ниеден денешен Бугарин не бил (и нема да биде) онака суров прогонител на ОМО “ИЛИНДЕН” од екс-обвинителот на Бугарија (однародениот Македонец) Татарчев. За домашните “необолгари” и да не зборуваме!
Понекогаш ќе си помислам дека и мојата тврда, нефлексибилна македонштина е потврда на српската изрека: помакедончениот е посерт од Македонецот! Само што ова на нашите тазе Болгари не можеш да им го протолкуваш: за нив, да се побугарчи Македонецот е најнормална (и најпожелна!) работа, а најперверзна - да се “помакедончи” некој Срби, Бугарин, Хрват или Чех. Тука веќе мора да ги замешала прстите Коминтерната! На ова Кумановци обично велат: “Да ти фали капа, да ти купу!” (и никогаш, апсолутно никогаш, не продолжуваат со она што им е на ум: “Да ти купу памет, не можу!”)
Приказната за мојот Турчин (што не знае турски) од Кичево ми дојде на ум деновиве, кога “најнационалната” влада на Македонија реши да им дозволи на дечињата од Дебарска жупа (што турски знаат онолку колку и секое нормално Македонче: “маса”, “џеб”, “пари”, “арно”, “ама” и уште мал милион турски зборови, кои “Речникот на македонскиот јазик” драпирано ги нарекува “архаизми”, наместо чесно да укаже на нивното турско потекло). Пред да го донесесе ова (најблаго речено) проблематично решение, владата требала да ги сослуша професорите по уставно право, а не природно-математичкиот научник што талка во лавиринтот на образованието. А во Уставот на Република Македонија јасно пишува дека “припадниците на националностите имаат право на настава на с в о ј о т ј а з и к во основното и средното образование. Во училиштата во кои образованието се одвива на јазикот на националноста, се изучува и македонскиот јазик.” (член 48 став 4)
Подвлечениот израз “својот јазик” очигледно е синоним за она што во секојдневниот јазик го нарекуваме “мајчин јазик”. Ова, од своја страна, е категорија што не е врзана за националното чувство на родителите, туку за јазикот што тие (заедно со децата) го зборуваат дома, а што е различен од македонскиот (оттаму е сосема логично и оправдано решението содржано во втората реченица од цитираниот член: за да не станат странци во сопствената држава, на малцинските деца мора да им се обезбеди и изучување на службениот јазик на земјата - македонскиот!).
Решението на владата наполно го запоставува фактот дека во оваа земја постојат луѓе што се декларираат како Турци, а чијшто мајчин јазик е македонскиот. Сите добронамерни Турци што пошле да ја посетат Дебарска Жупа се вратиле со непобитното сознание дека луѓето во тој крај зборуваат македонски, а се сметаат себеси за Турци. Емпириското утврдување на тој непобитен факт не е никаков “бирократски акт”, туку најелементарна форма на проверка на знаењата (тест!) на која се подложуваат децата за да се види каде и како ќе учат.
Не се сомневам дека и синчето на нашиот претседателски кандидат Циле Национале, при запишувањето на училиште во Америка (каде што живее и се школува) било тестирано за да се види колку го владее англискиот, но, исто така, колку владее и со другите предмети, за да се определи во кој клас да биде запишано. На нашиот претседателски кандидат ни на крај памет не му паѓа овој тест (и сите други тестови на кои се подложуваат американските ученици, ЅАТ, на пример) да ги нарече “бирократски акти” (!?). Зошто тоа го прави кога се во прашање дечињата од Дебарска Жупа, не ми е сосема јасно: ако мисли дека со тоа ќе “ќари” стотина-двесте гласови од нивните родители, нека помисли и на тоа колку истовремено ќе ги загуби среде македонското население, зашто тоа вакви “гегови” не проштева.

Ѓорѓи Марјановиќ