ЧОВЕКОТ ОД БАРДОВЦИ

Еден ден, сиот растреперен, ми се јави еден пријател од Гостивар за да ми порача да сум земел ДНЕВНИК, та да сум видел што ломотел, меѓу другото и за мене, некојси Србин Младеновски (инаку росно цвеќе на ВМРО-вската интелигенција, Болгарин по службена должност, а по милоста на мојот некогашен пријател Димитар Димитров, и директор на Националната и универзитетска библиотека Св. Климент Охридски). Не помина повеќе од недела-две, а еден друг пријател, сиот растреперен, ми се јави од Охрид за да ми порача да сум земел НОВА МАКЕДОНИЈА, та да сум видел што ломотел, меѓу другото и за мене, некојси … (в. напред).
Мене, инаку, никогаш не ме интересирало ниту што прави, ниту што пишува тој џентлмен, кого (без моја вина!) го познавам десетина години наназад. Притоа (срам да му е кој ќе помисли нешто грдо!), мене името Србин Младеновски (или Младен Србиновски, сеедно) веднаш, незапирливо и редовно, што ќе рече: секогаш, без исклучок, ми асоцира на душевната болница во Бардовци. И тоа токму - по негова вина!
Ќе почнам со ред! Беше тоа некаде во 1990 година, во мугрите на плурализмот! Во Домот на младите во Скопје имаше серија средби со новите политички партии и една вечер ни беше редот нам, од Лигата за демократија, да се претставиме. Зборувавме (како што е редот: јас, па потпретседателот, покојниот професор др Јован Пановски, па нашиот секретар Емил Анастасов). По обичај, не многу, за да има време и посетителите да ги постават своите понекогаш неповторливо инспиративни прашања, кога наеднаш некој нé праша во кои сé места имаме свои разграноци. Одговарајќи, фатив да набројувам: Скопје, па Куманово, па Прилеп, Струмица..., кога некој од публиката ми дофрли “Бардовци!” Погледав напорки накај дофрлувачот и веднаш му го запаметив ликот. (Подоцна, од него лично, ќе дознам дека се вика Србин Младеновски или Младен Србиновски, сеедно, во секој случај неверојатно симптоматично име за некој што во последно време - сé ми се чини по службена должност! - се обидува да изигрува бескрајно благонадежен Болгарин). Во одговорот на прашањето од провокаторот, успеав некако да ја прескокнам болницата за душевни болести. Тогаш и не знаев како се вика индивидуата, што (за сопствена евиденција) ја означив со шифрата “човекот од Бардовци”. Ете зошто, оттогаш наваму, секогаш кога ќе налетам на името Србин Младеновски (или Младен Србиновски, сеедно), прва асоцијација ми е токму Болницата за душевни болести во Бардовци.
Помина некое време по трибината во Домот на младите, кога, еден ден некој ми се јави по телефон за да ме праша дали не би сакал Лигата за демократија да се претстави со својата програма и во Гостивар. Реков дека тоа би било многу убаво, само што ние таму не познаваме практично никого. Човекот (што на почетокот од разговорот уредно се претстави, само што јас не му го запаметив името, а на крајот мене ми беше незгодно да го прашам како се вика) се нафати да обезбеди сала, да ни го јави терминот, па, доколку тој ни одговара, и да напише неколку плакати за да ја извести јавноста во Гостивар. Така и бидна...!
Да ми кажеше некој, немаше да поверувам дека љубезниот гостиварчанец, што ни обезбедува сала, што ни ги кани на трибината своите сограѓани преку плакати, што во точно определеното време нé пречека пред Домот на културата во Гостивар, не е никој друг, туку “човекот од Бардовци”. Моравме да се направиме на три и пол и да “не забележиме” кој е нашиот домаќин, но си разменивме мошне зачудени погледи.
“Човекот од Бардовци”, инаку, се понуди да нé претстави на своите сограѓани со неколку воведни зборови, што, во принцип, беше сосема нормално: тој практично беше организаторот на трибината, наш промотор! Воведот, меѓутоа, му беше убиствено отровна антикомунистичка тирада! Тешко да се најде човек што комунизмот може да го претстави поцрно одошто тоа го стори човекот од Бардовци. Затоа, на почетокот од моето излагање морав дури благо да се оградам од она што тој го зборуваше. Реков дека Лигата за демократија не е антикомунистичка партија “по вокација”, дека неа ја интересира иднината и доброто на македонскиот народ, а дека она што во изминатите четириесетина години го правеле комунистите им го оставаме на оние што професионално се занимаваат со минатото - на историчарите!
На враќање дома долго разговаравме за овој чуден феномен: да нé претставува човекот што при првата средба со Лигата за демократија се обиде да нé смести во душевна болница!
Подоцна нашиот гостиварски воведничар изгледа (Од Кај Што Треба!) добил нови инструкции и налози: да ја разобличи Лигата за демократија како друштво составено од сомнителни креатури. Во таа смисла напиша една отровна инвектива против нашиот потпретседател (сега веќе покојниот професор Пановски, Бог да го прости!), тврдејќи дека овој, во далечната 1947 или 1948 година, во својство на затворски лекар во Идризово, наводно мерел колку ќотек може да издржат политичките затвореници, па, поради таа улога, од милост го нарече “македонски доктор Менгеле”. Беше тоа одвратна клевета на сметка на еден чесен човек (кој ни рече: “Некои од тие политички затвореници се’ уште се живи, нека најде барем еден што ќе посведочи за ова тврдење!”) и ние не се стегавме веднаш да составиме кривична тужба против нашиот гостиварски промотор.
Како што очекувавме, тужбата беше одбиена по експресна постапка: според судот, тужениот постапувал во вршење на својата новинарска професија! Со тоа, судијата (една дама, сопруга на тогашниот - комунистички! - министер на правдата) тешко ја изврте смслата дури и на комунистичкиот кривичен закон. Таму, верно, беше (и се уште е) предвидена посебна основа за исклучување на противправноста, доколку делото било сторено “во вршење на новинарска професија”, но законот предвидуваше (и се уште предвидува) и нешто друго: од начинот на изразувањето да произлегува дека тоа не било сторено со намера за омаловажување. А изразот “македонски доктор Менгеле” ни со најбујна фантазија не можеше да се сфати како особено ласкав комплимент. Но, како и многу пати пред тоа (па и по тоа), се стори! Бидна според волјата на оние Од Кај Што Треба: госпоѓа Филимена (така се викаше судијата, што и ден-денес, ако не се лажам, дели правда) тоа или “случајно” не го беше забележала во законот или Од Кај Што Треба и’ порачале да не го забележи.
Денес, човекот од Бардовци самиот се претставува наоколу како човек што последнава деценија е оска околу која се врти Македонија (тој, македонскиот Гете, и’ удрил печат ), дека тој и е, ни повеќе ни помалу, судбината на Македонија. Што да ви раскажувам понатаму? (И треба ли да објаснувам зошто не сметам дека треба да се одговара на неговите изјави.)
Целово писание, меѓутоа, има една сосема друга смисла. Сакам, имено, да се согласам со една мисла на човекот од Бардовци од неговото “новомакедонско” интервју. Тој таму, за македонцките работи, рече (а јас тоа со двете раце го потпишувам): “Ние немаме морално право да очекуваме нешто убаво да ни се случи кога најдолни луѓе со човечки и професионални квалитети можат (…) да заземаат толку високи места.”
Со тоа сум наполно согласен, а тоа (ева!) и’ беше и и’ остана судбина на “матна и крвава Македонија”. И од тоа, изгледа, нема спас!

Ѓорѓи Марјановиќ