БЕЗ НАСЛОВ, НО СО ПОВОД

Пред три-четири недели еден наш новинар ме замоли писмено да одговорам на неколку прашања за тоа дали Македонија имала правна основа за развој на т.н. цивилно општество и каква е евентуално таа основа? Прашањата ми ги донесоа на факултет и јас во текот на идните два дена одговорив на нив. Што се случило во меѓувреме, не знам. Знам само дека момчето не се појави да си ги побара одговорите, а јас не сакав да го барам или да му ги испраќам по пошта. Ми се чини дека некои од тие одговори може да го интересираат читателот.

Без оглед на сите можни недоумици, што главно произлегуваат од дефиницијата на поимот “граѓанско или цивилно општество” (societas civilis), Република Македонија, според замислата на творците на нејзиниот устав, има правна основа да се изградува според граѓанскиот концепт. Тука е пред сé, прокламираната еднаквост на луѓето пред законот. Потем, во оваа земја, без оглед на сé, мора да се толерира (и се толерира) поинаквото мислење како придобивка на цивилизацијата. Кај нас, да речеме, веќе нема ни трага од фамозниот “вербален деликт”. Македонија ја прележа и болеста наречена “идеологија”: таа е колку лаичка (секуларна), толку и дезидеологизирана земја. Власта се формира преку избори и може преку нив да биде санкционирана од страна на граѓаните, ако не ги задоволува нивните очекувања.

Ова се вообичаени правни основи за развој на цивилното општество. Друга работа е дали Македонија и de facto во секој поглед се изградува како цивилно општество и како правна држава. Не е доволно војничкиот еднопартиски комунизам да се замени со партиски плурализам, а државната/општествената сопственост со приватна, па веднаш да се добие цивилно општество. Војниците, уште долго по демобилизирањето, во мислите живеат во касарните. Така е и со повеќето “војници на Партијата”, како што се викаа самите себеси оние најревносните, кои до вчера беа божем-комунисти, а денес се сé и сешто: од социјалдемократи, либерали до најцрни национал-социјалисти.

Може, меѓутоа, да се тврди дека корените на граѓанскиот концепт кај нас се мошне кревки. Ова станува очигледно врз еден едноставен пример: на македонската политичка сцена најмалу успех имаа токму автентичните застапници на овој концепт: Лигата за демократија, да речеме. Оваа партија прва (кај нас!) се заложи за структурните предуслови на граѓанското општество: поделба на власта и заемна контрола на одделните нејзини сегменти, рамнотежа на моќта (Англосаксонците би рекле “check and balancies”), слободен пазар, еднаквост на сите пред законот итн. итн.

Идеиве им беа прифатливи на многу луѓе во земјата. Многумина ги фалеа, но (како во изреката “Фали го селото, живеј в град”) малу кој гласаше за неа, а буквално никому и не му падна на памет финансиски да ја помогне или да ги афирмира нејзините ставови во медиумите (како особено значајни лостови на цивилното општество).

Напротив, иако малубројна (според еден опскурен автор од органот на ССРНМ: “еден пајтон луѓе”), Лигата за демократија и нејзините луѓе секогаш беа дочекувани на нож од страна на правоверните бранители на стариот поредок (што во секој случај е симптоматична постапка: чуму толкава врева заради еден пајтон луѓе?!). Така, на некој начин информирањето за идеите на цивилното општество (и за нивниот застапник од пајтонот) како да станува критериум за оценка на вистинската позиција на еден медиум, без оглед на тоа што самиот тврди за себе.

Од друга страна, некои од писанијата против Лигата за демократија и нејзините луѓе на страниците на органот на ССРНМ ќе останат како сведоштво за приземноста на духот на оние што денес го создаваат јавното мислење, а за студентите по новинарство како поука како не смее да се пишува во сериозен информатор.

Кога сме веќе кај медиумите, си земам слобода да укажам на една симптоматична подробност! Д-р Васил Тупурковски, како што е познато, сé уште не направил партија. Засега само ја најавува, со тоа што на програмата ќе треба да се чека уште долго. Ако добро разбрав, таа ќе биде објавена на два месеци пред изборите (!?). Фактот дека Демократската алтернатива нема “политичка легитимација” (попис на идеи за кои луѓето би се определувале), воопшто не пречела тие, според зборовите на идниот претседател, (на невидено!) масовно да í пристапуваат. Нејсе!

Кога, пред некое време, д-р Тупурковски се појави на една приватна телевизија во Битола, органот на ССРНМ му посвети една четвртина од својата огромна страница. Од тоа писание дознавме, меѓу другото, дека Циле им понудил соработка на “сите партии во Македонија” (!?). Колку ова е точно, не знам, но знам дека мириса на желба за обнова на некогашниот Народен фронт (од кој подоцна настана ССРНМ). Не е нормално една нормална партија да биде готова да соработува со секого (и против оние што јавно носат карти на “Голема Албанија”?). Јасно е, меѓутоа, дека силите што сонуваат за старите добри времиња поитаа да му спрострат црвен тепих на наследникот на Претседателот.

Истата недела г. Александар Тортевски, имаше исто толку долго интервју на една друга битолска приватна телевизија, а споменатиот орган го удостои со една полуреченица колклу да им каже на своите класно свесни читатели дека неговото “присуство на битолската политичка сцена било, всушност, јавна поддршка на кандидатурата на ВМРО-ДПМНЕ”.

Па и беше! Тоа не го кријат ни Лигата за демократија, ниту пак нејзиниот лидер: тие не само што немаат намера да го повампируваат благопочинатиот ССРНМ, туку, напротив, програмски се определени да ја помогнат единствената автентична македонска опозициона партија за да може еден ден, меѓу другото, да се преиспита и законитоста на сегашниве приватизации (па и таа на органот на ССРНМ).

И покрај сите суштествени разлики помеѓу Лигата за демократија и ВМРО-ДПМНЕ, двете партии се целосно согласни во потребата конечно да се изврши демократски преврат во Македонија. Тоа може да го стори голема партија, а Лигата само да помогне во тоа. (Се надевам дека Претседателот на републиката нема пак да ме вика на разговор и да ме убедува дека со ова Лигата за демократија многу ќе загубела од својот рејтинг.)

Не треба многу памет за да се сфати дека прикажаното информирање е далеку од непристрасно, независно, високопрофесионално новинарство (имам впечаток дека во тој поглед работите стојат уште полошо одошто во времето на едноумието. Тогаш барем soysuz-креатурите не смееја јавно да ждригаат!).

А пропос, кога веќе ги спомнав алузиите на органот на ССРНМ на сметка на Лигата за демократија, ред е да ги споменам (како илустрација за еден одамна познат метод на лични дисквалификации) и тие на сметка на нејзиниот лидер: “новопечен колумнист и талентиран адвокат, кому што игрите на среќа му биле омилена тема”. Последново, мора да признам, ми е сосема нејасно! Настрана фактот дека тие квалификативи очигледно немаат врска ни со неговата партија ниту пак со нејзината програма!

Г. Тортевски пишува и во ДНЕВНИК и не ретко знае духовито да погоди во нерв. Од друга страна, тој не се слика во друштво на водители на игри за среќа, што му ја разгалуваат душата на македонскиот народ со “ЏОКЕР вреден милион денари”, ниту пак станот за одмор во Пештани го добил на БИНГО. Просто, си го купил на најстаромоден начин! Да се шири таму на туѓо, веројатно би им бил симпатичен...

Ѓорѓи Марјановиќ

СДСМ - И СЕ Е МОЖНО!

Перипетиите со Педагошкиот факултет живо ме потсетија на една практика од времето на едноумието, за која инаку сведочам и во мојата автобиографска сотија СТРУЧЕН ТРУД (што неколку книжарници во Скопје и наоколу безнадежно се обидуваат да ја продаваат во испостената земја Македонија): кога главешините на единствената партија ќе сакаа да се отарасат од некој непожелен либерал, анархо-либерал и сл., ќе го повикаа во Градскиот комитет секретарот на соодветната (задолжителна) ОО СКМ и ќе му речеа: вака и вака, или ќе го решите проблемот со тој и тој или ние ќе ја распуштиме вашата основна организација! (Само оние што живееле во најдобриот од сите можни поредоци на светот знаеја каква ужасна перспектива беше тоа: еден факултет, еден институт и слично да остане без авангардата на пролетаријатот!) Притоа на повиканиот никогаш не му даваа ништо црно на бело: тоа требаше да се реши во духот на нашиот самоуправен социјализам (со човечко лице).

Секретарот ќе појдеше на факултетот или на институтот или сл., и исто толку неформално ќе им го кажеше на членовите на секретаријатот она што му го беа рекле во Комитетот. Секој од нив ќе им го кажеше тоа (во четири очи) на оние што му беа блиски и така на следниот состанок имаше критична маса за одлука во духот на сугестијата.

Ако отпосле се покажеше дека одлуката била утка (недемократска или кој знае каква), виновни беа само и единствено самоуправувачите. Впрочем, оние од комитетот формално и не постоеја: иди па докажи дека така ти рекле. А и да докажеш (Бог да чува!), пак нигде не пишува дека тоа за тебе било задолжително.

Јуношите од денес владејачкиот СДСМ, ги немаат, се разбира, хипотеките на едноумната партија, туку само нејзините пари, нејзините згради, нејзината инфраструктура и, што е најважно, нејзиниот неуништив дух! Од друга страна, сега е плурализам, сега нема ОО-и, ОК-и, ГК-и, УК-и, ЦК-и и новото време си бара нови решенија: ќе треба ли да се реши прашањето на некојси таму проблематичен декан, со неговите луѓе, со неговите студенти, со неговата администрација едноставно ќе се формира нов факултет, а на стариот (кому што, според законот, не смее да му фали ни влакно од главата), како на ненужен просто нема да му се даваат пари. Впрочем, и чуму му се, кога нема ни професори, ни асистенти, ни студенти, ни студентски прашања, ни хигиеничари (да не речам чистачки).

Така, на СДСМ-овците (и на нивните чесни коалициони партнери) никој жив не може да им префрли дека укинале еден факултет, член на Универзитетот Св. Кирил и Методиј, дека грешиле душа по однос на автономијата на Универзитетот. Кој сака да види како тешко навистина се укинува еден факултет треба само да ги прелиста старите (подврзани) примероци на нашите дневни весници во врска Факултетот за безбедност: таму има рокови, правна сигурност за вработените, таму се решава судбината на наставниот кадар, на асистентите, таму се решаваат безброј материјални прашања. Таму постапката на укинување ќе потрае до 21 столетие!

Во одлуката на владата за формирање нов Педагошки факултет разбирливо нема ништо од тоа. Таа не е деструктивна. Таа е креативна! Таа само создава нешто ново, уверена дека старото ќе си одумре само од себе, како растение што не го вадите.

Па сепак, мене оваа одлука некако и премногу ми мириса на оној министер за наука што на времето (пред да стане министер за образование) самиот изјавуваше дека ништо не разбира од образование. Сега гледам дека жената зборувала вистина. Дека, на времето (презафатена со проблемите на синдикатот во самоуправното социјалистичко општество), никогаш и не научила што е тоа факултет, Универзитет, а особено, што е тоа автономија на Универзитетот.

Што е најстрашно во оваа мачна приказна, владата (составена од едно чудо универзитетски професори и министер за образование кој е универзитетски наставник) пројавува крајно презрение спрема човечкиот интегритет на универзитетските професори и асистенти: знаејќи дека живеачката (голото преживување) е на прво место, таа воопшто не се сомнева дека новиот факултет може да го состави од персоналот на стариот. Напротив, сигурна е дека тие понижени и навредени луѓе ќе ја подвиткаат опашката и ќе се глават да работат на тој нов Педагошки факултет.

Ако пак професорите, асистентите и помошниот персонал неочекувано решат да покажат дека се сепак луѓе а не паричка за поткусурување, дека не сакаат да одат на владиниот, новиот, паралелен Педагошки факултет во секое време ќе може да се состави со припадниците од онаа етничка група што само ние во Македонија не смееме да ја викаме онака како што чувме дека ја нарекува г. Фатос Нано (без, за чудо, тоа воопшто да звучи навредливо!). А тие ќе бидат послушни, зашто го добиле она што отсекогаш го сакале: високообразовна институција на својот преубав мајчин јазик.

Во тоа може да се верува! Зашто во неа тие ќе си ги решаваат работите како што сакаат: ќе си прават наставни планови и програми во кои нема да има ништо за митскиот народ што го измислила Коминтерната, ќе си ја прошируваат дејноста на се нови и нови подрачја, а потем по потреба, кога факултетот ќе им стане преголем, ќе предложат да се подели на неколку нови: факултет за физика, факултет за хемија, итн. итн. и додека да се свртиш околу себе, Македонија го добила она што тие отсекогаш го барале. Притоа, на секоја прослава на Денот на Знамето ќе си пуштаат плочи со химната на нашиот западен сосед, ќе си го изразуваат својот идентитет со неговото знаме, итн. итн. (А ако некој и се реши да ги учи на лојалност спрема македонската државата, чиишто граѓани се, тука е мадам Рен & комп. да им ги заштити повредените малцински права). Митскиот македонски народ само чисто технички ќе ја плаќа егзистенцијата на нивните политичко-научно-наставни институции. И тоа - не особено долго: само додека да се оствари бесата дадена во Тетово, дека денес или утре, со добро или со сила, тој народ (да не речам кој) од Албанија, Косово и Македонија ќе живее во една држава.

Така, новиот владин Педагошки факултет е можеби само пробен балон за тоа како да се реши деликатното прашање на американско-албанскиот Little River University? Кој знае? Со СДСМ - се е можно!

ЗАБОРАВЕНИ

Во архивата на Лигата за демократија чуваме еден документ што, всушност, никогаш и не стана тоа: предизборна спогодба меѓу неа и ВМРО - ДПМНЕ. Зошто не стана, не знам. Знам само толку дека тогашниот лидер на најзначајната опозициона партија, г. Љубчо Георгиевски, во едно интервју (токму за ДНЕВНИК) ја посочи Лигата за демократија како можен коалиционен партнер на изборите од 1998 година. Нешно подоцна ги започнавме и разговорите за таа предизборна соработка. Г. Александар Тортевски беше тогаш претседател на Лигата, а јас разговорите ги водев со г. Димитар Димитров, тогашен потпретседател на ВМРО-ДПМНЕ. Решивме што решивме. Договорот беше: ние во Лигата (како партија богата со правници) да го изготвиме текстот на спогодбата. И тоа го сторивме, а документот (на последно читање пред потпишувањето) му го испративме на г. Љубчо Георгиевски. И толку! Имам впечаток дека документот воопшто и не втаса до него. Нешто подоцна од мојот школски другар и преговарач дознав дека од предизборната соработка меѓу двете партии нема ништо. Како, зошто? Не ми беше (и не ни беше) јасно. Тогаш кај нас се роди чувството дека ВМРО-ДПМНЕ, и покрај сета своја бројност, сепак не е сериозна партија.
Во нацрт-спогодбата беше ставено сето она за што усмено се бевме договориле. Било како било, за спомен и долго сеќавање на тој настан (а и од некои други причини), овдека ќе го пренесам текстот на таа несудена спогодба:
“ВМРО- Демократска партија за македонско национално единство и Лигата за демократија, во настојување за што поуспешен настап на есенските парламентарни избори, на ден 2 август 1998 година ја постигнаа, а на ден 25 август ја потпишаа и свечено ја објавуваат, следнава

ПРЕДИЗБОРНА СПОГОДБА

1. ВМРО - Демократска партија за македонско национално единство и Лигата за демократија на изборите во октомври 1998 година ќе учествуваат заеднички, како коалиција што, според денот на постигнувањето на спогодбата, ќе се вика ИЛИНДЕН.
2. Заради остварување на начелниот став од точка 1 од оваа предизборна спогодба ќе биде сочинета заедничка листа за 35 пратенички места според пропорционалниот систем.
3. Во заедничката листа, од страна на Лигата за демократија, а веднаш по претседателот и потпретседателите на ВМРО - Демократска партија за македонско национално единство, ќе фигурираат Почесниот претседател и Претседателот, гг. д-р Ѓорѓи Марјановиќ и Александар Тортевски.
4. Остатокот од листата ќе го сочини ВМРО - Демократска партија за македонско национално единство, според одлуките на нејзиниот Централен комитет.
5. Во делот од изборите што ќе се одвиваат според мнозинскиот модел од страна на Лигата за демократија ќе учествуваат тројца кандидати: г. Тодор Черепналковски во една изборна единица во центарот на Скопје, г. инг. Среќко Арсовски во една изборна единица во Куманово и г. д-р Благоја Дамески во една изборна единица во Прилеп.
6. Изборниот позив на коалицијата ќе биде “ГЛАСАЈТЕ ЗА ИЛИНДЕН!”, а изборното мото: “МАКЕДОНИЈА - ПРИСТОЈНО МЕСТО ЗА ЖИВЕЕЊЕ!”

Коалицијата ИЛИНДЕН е отворена и за други партии со кои, евентуално, ВМРО - Демократска партија за македонско национално единство ќе постигне ваква предизборна спогодба.
(Во Скопје, на ден 25 август 1998 година.)”

Ете, така сврши нашата соработка со сега владејачката партија. Ним, изгледа, им беше поважен Циле Национале одошто Лигата за демократија. Што да се прави – ц’ест ла вие!
Помина доста време. Пред неколку месеци приказната се повтори на мошне сличен (иако не на идентичен) начин. Портпаролот на СДСМ во едно интервју (претпоставувам во согласност со својот лидер) навести дека ќе # понуди предизборна соработка на Лигата за демократија. За мотивите на нашето прифаќање на оваа понуда зборувавме (и пишувавме) повеќе пати. Нешто подоцна ги започнавме и разговорите. Сега јас, како претседател на Лигата за демократија и г. Бранко Црвенковски како претседател на СДСМ. Решивме што решивме. Веќе по обичај ние во Лигата изготвиме еден текст на предизборната спогодба и го испративме на читање (и усогласување) во СДСМ. Многу бргу оттаму добивме сигнал дека не би било згодно СДСМ да има еден документ за соработка потпишан со ЛДП, а поинаков со Лигата. Затоа предложија да потпишеме идентичен текст. Така и сторивме: во “бараките на Градското собрание”, како што малициозно информираше СИТЕЛ, забележувајќи не помалу злобно дека наместо со шампањско сме си наздравиле со виски. Нејсе. Се сликавме и за телевизија, за весници. Нешто подоцна (ева! како животот умее да се повторува!), не од мојот факултетски колега (д-р Бучковски), туку од вечерникот ВЕСТ (11 јули 2000, стр. 3) дознав дека и од предизборната соработка со СДСМ изгледа не бидува ништо. Според весников, имено, лидерите на здружената опозиција, Ристо Пенов, Љубисав Иванов - Ѕинго и Драгиша Милетиќ (?!) биле кај лидерот на СДСМ Бранко Црвенковски “на последни консултации околу нивниот заеднички настап на локалните избори”. Неофицијално: се пеглале недоразбирањата околу кандидационите листи.
Искрено зборувајќи, од фактот што “н$ заборавиле” ми лекна. Веќе ми стана заморно да им одговарам на новинарите дали навистина верувам оти СДСМ (и г. Црвенковски лично) се способни за какво и да е себепреиспитување и автокорекција. Во секој случај, во понеделник (17 јули) Извршниот одбор на Лигата за демократија ќе реши како ќе постапиме со нашите несудени коалициони партнери. Дотогаш: општинските централи (за секој случај!) ќе изготват сопствени листи на кандидати. Очигледно, не ни останува друго освен - на локалните избори во септември да одиме самостојно.
Ете, така изгледа сврши нашата соработка и со СДСМ. Ним пак, изгледа, Ѕинго и Драгиша Милетиќ им се поважен одошто Лигата за демократија. Што да се прави – ц’ест ла вие!
Ми се повтори чувството дека ни СДСМ, и покрај сета своја бројност, пари и луѓе, сепак не е посериозна партија од ВМРО-ДПМНЕ.