СОЧИНЕНИЕ

Ја гледам фотографијата под која пишува “Паскал Гилевски” и не можам да се начудам како можеше да се случи овој благороден, продуховен лик на софистициран европски интелектуалец, со погледот вперен (некаде настрана) во светлата иднина, да помисли дека него сум го имал на ум под синтагмата “ментално говедо”. Глупаво недоразбирање! За среќа, не”зафатен со сериозни задолженија”, итам да ги разјаснам работите. За тоа нема да ми требаат 45 дена (како на Паскал), но од ова никој не треба да извлекува погрешни заклучоци: јас раскажав една банална дневна случка, а Паскал “вистинска приказна”, а за литература треба време, концентрација, творечки усилби.
Инаку, по објавувањето на Паскаловото сочинение фати да ѕвони телефонот. Првин се јави еден стар пријател (математичар) и навести дека размислува да се откаже од мене: ме знае повеќе од триесетина години, а никогаш не ме запознал во светлината во која ме претставува Паскал. А на Паскал мора да му се верува! Сетне се јави еден активист од Охрид. Неговата реакција беше чисто партиска: на текстот гледаше како на нарачан политички памфлет против првиот човек на Лигата за демократија. Одвај успеав да го разубедам дека за таква работа не би му го трошеле времето на Паскал, еден од најголемите писатели што ги изнедрила Македонија. Така излезе дека нешто мора да напишам. Барем колку да ги смирам духовите. Паскала особено. Само како да му објасниш на еден навреден човек дека го насамариле кога баш нему му обрнале внимание на мојот текст. Изгледа неговиот пријател прв дошол на идејата да го идентификува во смисла на насловот.
Инаку, дека има недоразбирања му е јасно секому што умее внимателно да чита: самиот Паскал, имено, зборува за мојот текст како за “невкусна и измислена приказна, која божем се одиграла во ателјето на нашиот сликар...” Јас раскажувам за релативно банален настан на кој сум бил присутен. Паскал вели: мојата приказна е измислена (“божем се одиграла” значи просто: не се одиграла). И туку фаќа да раскажува друга варијанта на истиот настан. Ако мојата приказна не се одиграла, како може некој да раскажува поинаква варијанта на настан што го немало? Мене мојата може да ми се прости, зашто не сум писател, на Паскал неговата може само да му служи на чест.
Случката што ја раскажав траеше 20-30 секунди (плус-минус!). Ајде да пуштам срце и да речам една или две минути. Повеќе не можело. Јас се отепав настојувајќи да го засолнам идентитетот на наградениот писател, кога, еве ти го Паскал: вака и вака, вели, јас сум тој и тој (да не речам кој!). И раскажува за настан, што, според сите подробности, не можел да трае помалу од еден час. Се восхитував на неговата творечка имагинација, иако некои работи не ме бендисаа. Се надевам дека нема да ми земе за зло ако му укажам на некои ситници што, отстранети, неговата литерарна творба би ја направиле уште повредна.
Не ми пречеше што Паскал во својот расказ го употребува моето име. Ако се знае каква големина е тој, јасно е дека, споменувајќи ме, ме спасил од заборавот. Кога в иднина ќе се препечатуваат неговите собрани дела, во нив ќе го има и моето име. За таа чест човек мора нешто и да проголта. Притоа ми е сосема сеедно колку грдо изгледа мојот лик во неговото литерарно сочинение: ако за овие шеесетина години живот никој не успеал да ми го извалка името, тоа тешко ќе му успее и на Паскал. Каков човек сум јас знаат и моите пријатели и моите душмани. Тука Паскал не може ниту да ми додаде ниту да ми одземе.
Но, непознавањето на кумановскиот говор суштествено ја намалува веродостојноста на приказната. Тоа првин го забележа математичарот (кој вели во Куманово “туека”!?). Сетне излезе дека не сум подобар ни во српскиот (“Син ти, јелда, ќе полага кај мене...”). Залудо да се колнам дека никогаш во животот не сум го изустил зборот “јелда”.
Не му забележувам ни на тоа дека не му се допаѓа мојата фаца. И самиот никогаш не сум сметал дека сум некој филмски артист.
Стручниот суд на Паскал, меѓутоа, за мојот “хулигански стил и перверзен речник, небаре земен од сомнителните булевари или од полуосветлените кабариња и блудни дувла” малу ме погоди. Не познавам сомнителни булевари, никогаш не сум трошел пари ни за осветлени ни за полуосветлени кабариња и блудни дувла. Претпочитам концерти на класична музика. Паскал, како писател, морал да прошета по сите тие места и сигурно знае што се прави таму и како се зборува. Би се впуштил во студии на префинетиот стил и јазик на Паскал, но малу ми е предоцна да се менувам.
Но, она што пред с$ и над с$ ми пречи во Паскаловата приказна е деформирањето на личноста на нашиот словачки гостин. Тој млад човек (на возраст од триесетина години) беше типичен претставник на она што го нарекуваме “средна Европа”: тенко, кревко, убаво воспитано, скромно момче. Беше толку восхитен од амбиентот во ателјето на нашиот домаќин, толку понесен од неговите препознатливи слики, што домаќинот мораше неколку пати да го понуди да се послужи со закуската (печено месо немаше, тоа очигледно е авторска досетка за да може главниот лик да се прикаже како избезумено, дивјачки лапа).
Паскал го претвора младичов во “бик со агресивно однесување”, во “самасар или дубак”(!?), што барем една недела не видел парче леб, па лапа ли лапа. Не се сеќавам дали притоа ждрига и мљаска со мрсните усни, но, тоа не е ни важно. Важно е дека има “перверзни изблици” (!?), истура еден куп гадости на сметка на Русите. За чудо, за разлика од мене, што зборувам лош српски, бикот од Словачка зборува на одличен македонски (“Ах, тие руски...Би ги печел и би ги јадел како шункава”).
Каква врска има со сето тоа снаата на домаќинот (Русинка)? И туку ми текна: нашиот словачки гостин мораше да се претстави во најгрда можна светлина за да се оправда авторот за искажаната длабока мисла за нужната благодарност на Чесите и Словаците спрема Русите.
А, значи, тоа (најважната поента од мојот расказ) Паскал сепак не го негира. Блажена едноставност! Тој само настојува со куп “творечки произволности” да го оправда кажаното.
Меѓу оние што ми се јавуваа во врска со Паскаловото сочинение еден пријател на сето тоа му пријде од сосема друг агол: во него виде неверојатно верен духовен и морален автопортрет на авторот. Не можеше човекот да си дојде на себе од радост, колку Паскал верно се насликал себеси сакајќи да ме оцрни мене. Со тоа можев и да се согласам: во судот за другите секогаш поаѓаме од претставата за себе.
А никој човека не може да го оцрни колку што тоа самиот може да го стори. Но, во тоа ниту сакам, ниту можам да му помогнам на Паскал Гилевски. За тоа би морал да се погрижи самиот. Се разбира, доколку веќе не му е доцна.